Op zoek naar de werkzame ingrediënten van inspirerend leiderschap

Paulien Vermunt (onderzoeker Vilans) onderzocht het thema leiderschap bij WarmThuis, een kleinschalige verpleeghuisvoorziening in Noord-Holland. De werkzame ingrediënten: een doorleefde visie waarin de zorg voor de bewoner voorop staat, ruimte geven aan zorgverleners , verantwoordelijkheid nemen en een terugkerende aandacht voor verbetering. Al die zaken zijn verankerd in de organisatiecultuur bij WarmThuis.

‘Omgekeerd hiërarchisch’, zo typeren zowel Paulien Vermunt als Hans van Amstel (bestuurder bij WarmThuis) de structuur van WarmThuis. ‘Vertrekpunt bij ons is altijd de bewoner’, zegt Hans. ‘Zijn of haar wensen en mogelijkheden staan centraal. De zorg die onze medewerkers leveren is daaraan ondersteunend. En het management faciliteert op zijn beurt weer de medewerkers.’

Organisatiecultuur

De organisatie bestaat momenteel uit twee locaties met elk 24 bewoners. Zij hebben allemaal een indicatie voor PG-zorg. Op beide locaties heeft Paulien Vermunt groepsgesprekken met zorgmedewerkers gevoerd over het thema leiderschap. ‘Daarbij kwam van alles aan de orde’, vertelt zij. ‘Bijvoorbeeld over de verwachtingen naar het management en ook de verwachtingen die persoonlijk leiderschap bij de medewerkers neerlegt. Rode draad in al die gesprekken was de organisatiecultuur. Bij WarmThuis staat de bewoner ook echt voorop, iedereen ondersteunt dat uitgangspunt en werkt vanuit die gedachte. En die visie wordt ook steeds weer opnieuw met elkaar besproken en gedeeld, zodat het niet verwatert. Medewerkers krijgen veel ruimte en worden uitgedaagd om zelf oplossingen te zoeken als zich vragen voor doen. Veranderingen in de manier van werken komen vanuit de medewerkers zelf, geïnspireerd door wensen van bewoners. Het is ook niet vrijblijvend. Om een voorbeeld te geven: tijdens werkoverleggen wordt van de medewerkers ook gevraagd om actief verbeterpunten aan te dragen en aan te geven wat zij belangrijk vinden. Niet vrijblijvend, maar als vast onderdeel van het overleg.’

Andere invulling bestuurdersrol

Het mag duidelijk zijn dat leiderschap binnen WarmThuis veel breder wordt opgevat, als opdracht aan alle medewerkers. Maar het vraagt ook om een andere invulling van de rol van bestuurder. Hans van Amstel daarover: ‘Het mooie is dat mijn persoonlijke visie op zorg helemaal aansluit bij dat waar WarmThuis voor staat. Ik voel me hier dus helemaal op mijn plek. In een zorginstelling waar de bewoner de baas is, moet je anders kunnen denken. Als bestuurder heb ik een belangrijke rol in het aanjagen en aanmoedigen van eigen initiatief. Ik stimuleer, geef ruimte en volg de ontwikkelingen. Je moet erop vertrouwen dat het goed gaat en durven loslaten. Het geven van bevestiging en steun zijn minstens zo belangrijk, zodat medewerkers ook ervaren dat gezien wordt wat ze doen. En ook vertrouwen geven als het eens een keer niet zo uitpakt als gedacht. Het vraagt lef of durf om dat te doen, maar als je het kan is het ook heerlijk. Je komt in een enorm positieve flow terecht die heel veel energie losmaakt. Onze medewerkers trekken alles uit de kast om de ideeën en wensen van bewoners te realiseren. We doen er alles aan om onze bewoners een leuke en waardevolle laatste levensfase te bezorgen. Dat is fantastisch mooi werk.’

Zelfsturing?

Een team dat zoveel vrijheden en ruimte heeft is in hoge mate zelfsturend. Veel verantwoordelijkheden zijn direct bij de medewerkers belegd. Toch is er wel een duidelijke sturingsstructuur. Hans van Amstel: ‘De medewerkers voelen zich volwaardig partner in de beslisstructuur en nemen verantwoordelijkheid voor de bewoners. Maar ik ben ervan overtuigd dat wij onze medewerkers op bepaalde punten ook gewoon moeten ontzorgen, zoals bij het maken van het rooster of HR-zaken. Het gaat ook ten koste van de tijd voor de bewoners en het is niet bepaald waarvoor de meeste mensen in de zorg zijn gaan werken. Ze willen iets betekenen voor onze bewoners en verwachten dat de locatieleidinggevenden en ik de randvoorwaarden voor hen regelen.

Bevestiging

Dat er nu door externen onderzocht is op welke wijze leiderschap een rol speelt in de organisatie bevestigt voor Hans van Amstel dat de bewoner werkelijk “de baas is”. ‘Natuurlijk ga je vanuit visie en overtuiging te werk en geloof ik er ook echt in. Maar het is wel mooi om te zien dat dat ook goed uitpakt. Dat nemen we mee naar de twee nieuwe locaties die we dit jaar nog hopen te openen.’

Werkzame ingrediënten

Voor Paulien Vermunt heeft het onderzoek het mogelijk gemaakt om een aantal werkzame ingrediënten te identificeren die behulpzaam zijn bij het creëren van goed leiderschap. ‘Het is natuurlijk geen blauwdruk, elke organisatie heeft zijn eigen kenmerken en behoeften, ook als het gaat om leiderschap. Maar dit onderzoek heeft wel een aanzet gegeven om tot een set behulpzame methoden en strategieën te komen die leiderschap versterken. Bevlogenheid is er zo eentje; je moet mensen in je organisatie kunnen inspireren. Een andere belangrijke is een doorleefde visie, die door iedereen herkend en omarmd wordt en zo het vertrekpunt is voor alle besluitvorming. Maar ook het samenspel tussen de werkvloer en het management; dat er ruimte is om van onderop input te geven voor het verbeteren van de organisatie en haar dienstverlening. Het management geeft ruimte en de professionals vullen die in door gezamenlijk hun verantwoordelijkheid te nemen. Dat is een organisatiecultuur die hier goed verankerd is. Nabijheid, benaderbaarheid en stimulerend vermogen zijn eigenschappen waar een leidinggevende in deze setting over moet beschikken. Dat onderschrijven alle medewerkers. Bij WarmThuis is dat allemaal in huis en daar plukt iedereen, op de eerste plaats de bewoners, de vruchten van!’

Interview door Paul van Bodengraven

Meer weten

• Lees meer over het onderzoek Leiderschap in alle lagen van de verpleeghuiszorg
• Lees ook het interview: Bij WarmThuis runnen bewoners, familie en verzorgenden samen een huishouden.