Reframen: dé toekomst bestaat niet

Reframen: belemmerende aannames doorbreken

Iedereen heeft ze: aannames. Toch kunnen ze behoorlijk belemmerend zijn. Aannames over de toekomst kunnen bijvoorbeeld flink in de weg zitten als je vrijuit wilt nadenken over die toekomst. Ook in de ouderenzorg bestaan volop aannames. Bijvoorbeeld: je hebt een diploma nodig om in de zorg te werken. Of: de inzet van vrijwilligers gaat ten koste van de kwaliteit van zorg. ‘Met zulke aannames sluit je een hele groep uit die wellicht kan en wil meehelpen in de zorg’, zegt Jasmin Pekaric, vakgroepleider Innoveren en (proces)verbeteren bij Vilans.

‘In de zorg hoor je ook vaak het mantra: we komen personeel tekort, de zorg wordt duurder, de vergrijzing neemt toe’, reageert Mario Tedde, als designer werkzaam bij de vakgroep Innoveren en (proces)verbeteren. ‘Het steeds maar herhalen van dat mantra beïnvloedt volgens het Futures Literacy programma van de Unesco, de acties die je vervolgens neemt. Zo wordt een aanname een self-fulfilling prophecy. Het is een feit dat de vergrijzing toeneemt, maar of we in de toekomst echt nog personeel tekortkomen, is afwachten. Daar hebben we zelf invloed op. En het duurder worden van de zorg – ook daar zijn we nog altijd zelf bij.’

Verrassend nieuwe toekomstperspectieven

Omdat aannames belemmerend kunnen zijn, is het goed om ze te doorbreken – dat wil zeggen: om te draaien. Hiervoor is een handige methode ontwikkeld: reframen. Facilitators van het programma Waardigheid en trots voor de toekomst zetten de tool in bij de aanpak van het ToekomstKompas. Reframen kan heel behulpzaam zijn voor zorgorganisaties die aan de slag willen met toekomstbestendige zorg.

Jasmin: ‘Tijdens een workshop Reframen ontstaan vaak verrassend nieuwe toekomstperspectieven. Reframen schept namelijk ruimte voor andere manieren van kijken en denken. Hierdoor ontdek je kansen die je eerst niet zag. Als je de kansen eenmaal kent, weet je ook waarop je de focus moet leggen om de zorg toekomstbestendig te maken.’

Aannames heb je niet zomaar. Hieronder zitten volgens Mario vaak diepe overtuigingen. ‘Hoe jij naar de toekomst kijkt, wordt altijd mede bepaald door bijvoorbeeld je achtergrond, je functie en de informatie die je tot je beschikking hebt. Reframen helpt je om beter te begrijpen wat jouw eigen overtuigingen zijn en waar deze vandaan komen. Hierdoor lukt het vaak ook beter om je aannames om te buigen.’

Reframen zet mensen aan het denken

Jasmin legt uit hoe een workshop Reframen in zijn werk gaat. ‘We laten de deelnemers eerst op een speelse manier hun eigen aannames ontdekken. Wat zijn hun gedachten bij een bepaald vraagstuk, bij de knelpunten in de organisatie of, meer algemeen: bij de toekomst van de zorg? Vervolgens kijken wij welke overtuigingen er onder deze aannames liggen. We dagen de deelnemers daarna uit om elke aanname en daarmee elke overtuiging om te draaien. Wat wordt er gezegd met de aanname? Wat wordt juist niet gezegd? En biedt dit een nieuw perspectief?’

Mario: ‘Soms helpen we de deelnemers op gang met een reframe die de wenkbrauwen doet fronsen, zoals: in 2040 gaan we iedereen die ziek wordt niet meer genezen. Het is geen gewenste toekomstvisie, maar zo’n reframe levert allerlei emoties op en het zet de deelnemers aan het denken.’

Kracht van reframen

Om het reframen tot een succes te maken, moeten er verschillende mensen binnen de zorgorganisatie bij betrokken zijn: zorgprofessionals, managers, bestuurders, beleidsmedewerkers en idealiter ook ervaringsdeskundigen, zoals cliënten en bewoners. Jasmin: ‘De onderliggende overtuigingen van een zorgprofessional en een bestuurder kunnen totaal verschillend zijn. Juist door hen bij elkaar te brengen, komen deelnemers vaak tot andere inzichten.’

Mario: ‘Dat is ook het moment waarop zij ontdekken dat dé toekomst niet bestaat; er zijn vanuit verschillende perspectieven meerdere toekomsten mogelijk. De kracht van het reframen is dat al die verschillende mensen met elkaar het gesprek aangaan en samen de toekomst verbeelden. De keuzes die hier later uit voortvloeien, zijn dan ook echt de keuzes van de zorgorganisatie zelf.’