Op weg naar een nieuwe kijk op vrijwillige inzet in de zorg

Gepubliceerd op: 30-06-2025

Hoe organiseer je vrijwillige inzet die past bij deze tijd? En hoe werk je gelijkwaardig samen met vrijwilligers die op hun eigen manier willen bijdragen? De antwoorden vind je in de vrijwilligerstool: een inspiratiemagazine voor zorgorganisaties die vrijwillige inzet flexibel, mensgericht en toekomstbestendig willen vormgeven.

Tijdens een interactieve workshop op het congres Waardigheid en trots voor de toekomst lichtte Marleen van Gerven (Vilans) een stap uit de vrijwilligerstool toe, samen met Marian Zweers (stichting De Waalboog).

Vrijwilligers zijn volwaardige teamleden

De vrijwilligerstool is ontwikkeld door adviseurs van Vilans, die zich hebben laten inspireren door interviews met Expert Vrijwillige Inzet en zorgorganisaties uit de praktijk, zoals De Waalboog. De tool vormt de tweede editie van het Inspiratiemagazine Team van de toekomst. Deze editie zoomt in op een belangrijke speler in dat team: de vrijwilliger. Want vrijwilligers zijn méér dan een extra paar handen. Ze zijn volwaardige teamleden van het Team van de toekomst die samen met professionals, mantelzorgers en naasten bijdragen aan goede zorg, ieder vanuit eigen perspectief, motivatie en talent.

Vrijwillige inzet is volop in beweging

Steeds meer vrijwilligers willen zich flexibel en spontaan inzetten, alleen of samen met anderen. Ook naasten van bewoners in verpleeghuizen dragen vaak breder bij dan alleen aan hun eigen familielid. Op verzoek van de organisatie helpen ze soms ook anderen, waarmee ze feitelijk vrijwilliger zijn, zonder formeel als vrijwilliger geregistreerd te zijn. Organisaties kunnen hen net als vrijwilligers zelfs mee laten verzekeren voor hun vrijwillige inzet.

Deze beweging vraagt om zorgorganisaties die vrijwillige inzet op een nieuwe manier willen vormgeven en organiseren, met ruimte voor spontaniteit en oog voor wederkerigheid in de samenwerkingsrelatie.

Tegelijk zijn ook zorgorganisaties zelf volop in transitie. Ze maken de beweging van een medisch model naar een welzijnsgerichte visie op zorg, waarin persoonsgerichte zorg, zingeving en samenleven (sociale structuren) steeds belangrijker worden. In die context neemt het belang van informele zorg en vrijwillige inzet toe.

Leren van de praktijk: stichting De Waalboog

Marian Zweers, senior coördinator Informele Zorg bij stichting De Waalboog, deelde in de workshop praktijkvoorbeelden van werken met verschillende vrijwilligerstypen. Denk aan brugvrijwilligers, nieuwe Nederlanders en mensen die op ad-hoc-basis iets willen betekenen.

Door ruimte te geven aan maatwerk, ontstaan nieuwe vormen van vrijwillige inzet die echt aansluiten bij de leefwereld van mensen. Zo werken studenten en personeel van de nabijgelegen Radboud Universiteit als estafette-vrijwilligers: twee nieuw ingewerkte vrijwilligers werken vervolgens twee nieuwe collega’s of medestudenten van hun afdeling of groep in en geven zo hun stokje door.

De vrijwilliger als reiziger

In de vrijwilligerstool worden vrijwilligers voorgesteld als reizigers. Ze maken allemaal hun eigen reis door de organisatie, de één met een vast reisschema, de ander op goed geluk. Het gaat om zeven typen vrijwilligers, elk met een eigen profiel:

De Backpacker is op ontdekkingstocht en heeft geen vastomlijnd plan.
De Studiereiziger wil leren en ervaring opdoen.
De Pakketreiziger zoekt structuur en vaste afspraken.
De Wijksafari wil als betrokken buurtbewoner bijdragen aan welzijn van cliënten.
De Groepsreiziger wil vooral samen vrijwilligerswerk doen.
De Reiziger met begeleiding heeft ondersteuning nodig, maar brengt ook veel.
De Seniorenreiziger zoekt betekenisvol contact na pensioen.

Door deze persona’s te gebruiken, leren organisaties beter afstemmen op de drijfveren van hun vrijwilligers. Dat zorgt voor betere matches, meer betrokkenheid en duurzame samenwerking.

Bron:
Van links naar rechts staan de personas die de reis van de vrijwilliger uitbeelden: de backpacker, de wijksafarireiziger, de pakketreiziger, de studiereiziger, de reiziger met begeleiding, de groepsreiziger en de seniorenreiziger.

Praktisch aan de slag

Tijdens de workshop stapten de deelnemers letterlijk in de schoenen van een vrijwilligerstype. Hoe sluit je aan bij de verschillende reizigers? Welke activiteiten passen bij hem of haar? Wat is er nodig voor een goede samenwerking en welke rol heb jij hierin? Centrale boodschap: kijk vanuit een breder perspectief naar vrijwillige inzet. 'Welke verantwoordelijkheden mag je bij de vrijwilliger neerleggen?', wilde een deelnemer weten. 'Er mag veel, zolang je dit als zorgorganisatie maar vastlegt in beleid’, reageerde een andere deelnemer. Er leven vragen over dit onderwerp: wat mogen vrijwilligers wel of niet? De hoofdboodschap: er zijn geen wettelijke belemmeringen voor vrijwilligers om zorgtaken uit te voeren. Lees hier meer over in het artikel kaders informele zorg.

Een andere deelnemer vertelde dat vrijwilligers in haar zorgorganisatie ook allerlei trainingen kunnen volgen, zoals een sliktraining en cursus werken met een tillift. 'Zo zijn zij nog breder inzetbaar.' Ook goede voorbeelden werden opgepikt. Zo concludeerde een deelnemer: 'Ik heb veel goede ideeën gehoord. Zoals vrijwilligers die op huisbezoek gaan bij toekomstige bewoners van een verpleeghuis. Dat zou heel goed passen in onze organisatie.'

Belangrijke inzichten over inzet vrijwilligers

In het kort de belangrijkste inzichten rondom de inzet van vrijwilligers:

Door flexibel te denken, vaste patronen los te laten, ontstaan nieuwe kansen voor vrijwillige inzet. Er kan meer dan je denkt!
Leer de vrijwilliger echt kennen! Vraag eerst: wie ben jij? En pas later: wat kun je doen? Soms kun je op basis van het levensverhaal van de vrijwilliger al een match maken.
Gelijkwaardig samenwerken versterkt niet alleen de vrijwilliger, maar zorgt voor duurzame betrokkenheid aan je zorgorganisatie en zorgteam. Laat zien hoe vrijwilligers bijdragen aan de missie van je zorgorganisatie. Daarmee creëer je betrokkenheid en verbondenheid met je organisatie.
Ga als organisatie zelf ook op reis. Denk in netwerken. Verbind je organisatie met buurt, scholen, verenigingen en andere zorginstellingen. Daar zit vrijwillige energie waar je als organisatie op kan aansluiten. Wees zichtbaar op de diverse platformen vrijwillige inzet. Deze maken vrijwilligerswerk laagdrempelig.
Blijf in gesprek met de vrijwilliger. Vraag regelmatig: zit je nog op de juiste plek of wil je iets anders doen? Doe je dat niet, dan raak je een vrijwilliger misschien kwijt.
Kijk verder: veel naasten in een verpleeghuis zijn ook bereid om ook andere bewoners te helpen of extra ondersteuning te geven.

Uitnodiging om het gesprek te openen

De vrijwilligerstool is een uitnodiging aan zorgorganisaties om het gesprek te openen: waarom willen wij samenwerken met vrijwilligers? Welke waarde voegt vrijwillige inzet toe voor cliënten, de organisatie, de samenleving én voor de vrijwilligers zelf? Deze vragen vormen het startpunt voor een frisse kijk op vrijwillige inzet, waarin dat waarde perspectief centraal staat.

In het bredere perspectief van een zorgzame samenleving is vrijwillige inzet een belangrijke verbindende kracht. Omdat vrijwillige inzet hierin zo’n belangrijke rol speelt, delen we ook de verantwoordelijkheid om er zorgvuldig mee om te gaan. Er is veel vrijwillige energie in de samenleving, maar het is kostbaar. Als we er bewust en respectvol mee omgaan, blijven mensen gemotiveerd om bij te dragen.

Meer weten?

Bekijk ook de themapagina Samen zorgen met mantelzorgers en vrijwilligers.

Dit artikel is geschreven naar aanleiding van de workshop ‘Ga mee op reis: succesvol samenwerken met vrijwilligers!’ tijdens het congres Waardigheid en trots voor de toekomst 2025.