Geen belemmeringen in huidige wet- en regelgeving
De huidige wet- en regelgeving staat het samenwerken met naasten en vrijwilligers niet in de weg. Dat blijkt uit ‘Grenzen verkennen anno 2024’. Deze notitie van het programma ‘Waardigheid en trots voor de toekomst’ laat zien met welke wetten en juridische aspecten zorgorganisaties rekening moeten houden. Ook het webdossier Inzet Personeel in de zorg van de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd ziet geen belemmeringen in de huidige wet- en regelgeving.
Verdelen van zorghandelingen
Het ministerie van VWS ontwikkelde 'Verdelen van zorghandelingen'. Deze tool helpt de professional zorghandelingen samen met de informele zorg op te pakken. Je vindt er een aantal handige tips en handvatten en voor meer informatie scan je de qr-code.
Samen gezond, fit en veerkrachtig
Hoe werken we samen met informele zorg?
Duidelijkheid over het verdelen van zorghandelingen is steeds belangrijker nu de zorgvraag stijgt. En zorgverleners vaker samenwerken met informele zorgverleners.
Zorghandelingen
- Laagcomplexe zorghandelingen: dagelijkse verzorging, steunkousen aantrekken, bloeddruk meten.
- Handelingen met risico en voorbehouden handelingen: medicatie toedienen, injecteren, wondzorg.
Checklist voor de formele zorgverlener
Zorgvrager akkoord
- Is de zorgvrager of de vertegenwoordiger het ermee eens dat de informele zorgverlener een zorghandeling bij hem/haar uitvoert?
- Is de zorgvrager het ermee eens dat je informatie deelt met de informele zorgverlener?
Bekwaamheid
- Voelt de informele zorgverlener zich bekwaam om de zorghandeling uit te voeren?
- Ga in gesprek over de kennis, vaardigheid en houding van de informele zorgverlener.
- Heeft de informele zorgverlener nog instructie nodig om de handeling goed uit te kunnen voeren?
Bij samenwerking met mantelzorger
Verantwoordelijkheid
- Ga na of de mantelzorger niet overbelast is.
- Stuur bij als je merkt dat de zorghandeling niet goed wordt uitgevoerd.
- Leg de zorg samen vast in bijvoorbeeld een zorgplan.
Aansprakelijkheid
Weet de mantelzorger van de eigen aansprakelijkheid voor het goed uitvoeren van de zorghandeling?
Bij samenwerking met vrijwilliger
Verantwoordelijkheid
- Stuur bij als je merkt dat de zorghandeling niet goed wordt uitgevoerd.
- Leg de zorg samen vast in bijvoorbeeld een vrijwilligersovereenkomst.
Aansprakelijkheid
- Heeft de zorg-/vrijwilligersorganisatie bepaald dat de vrijwilliger een zorghandeling mag uitvoeren?
- Weet de vrijwilliger dat de zorg/vrijwilligersorganisatie aansprakelijk is voor het uitvoeren van de zorghandeling?
Wat levert het op?
Investeren in samenwerken met mantelzorgers of vrijwilligers loont. De zorg sluit beter aan bij wat de zorgvrager en informele zorgverlener zelf kunnen. Het voorkomt het uitvallen van mantelzorgers. En de zorgverlener heeft meer tijd over voor andere zorgvragers.
Deze visual is gemaakt door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport in samenwerking met Mantelzorg NL en V&VN.
Notitie Grenzen verkennen
Wat zijn de juridische en wettelijke aspecten van informele zorg? Download de notitie Grenzen verkennen. Hierin vind je veel antwoorden.
Anders leven en zorgen
Eerder signaleerde de Raad Volksgezondheid en Samenleving (RVS) in het rapport ‘Anders leven en zorgen’ dat er in de praktijk wel allerlei hindernissen bestaan. Zo laten beroepskrachten vaak liever geen taken over aan informele zorgverleners, bijvoorbeeld omdat ze zeker willen zijn van goede naleving van routines en voorschriften. Bovendien interpreteren beroepskrachten de regels vaak zo dat ze aannemen dat veel niet mag. Dat staat de samenwerking met naasten en vrijwilligers in de weg. Dat geldt ook voor de toename aan normen en protocollen voor zorgverleners. Daarnaast is volgens de RVS de waardering voor informele zorg nog minimaal.
De RVS pleit voor een herziening van de relatie tussen formele en informele zorg. Zij moeten samenwerken als een team, waarbij informele zorgverleners niet gezien worden als ‘extra handjes’, maar als gelijkwaardige partners. Beroepskrachten en zorgorganisaties zijn volgens de RVS aan zet om ruimte te geven aan naasten en vrijwilligers in de zorg. Een meer ‘hybride’ zorgsysteem is nodig, waarbij betaalde, onbetaalde, georganiseerde, niet-georganiseerde en meer en minder vrijwillige zorg samenwerken.
Voorbeeld uit de praktijk
In de praktijk zijn al inspirerende voorbeelden te zien van informele zorgverleners die samenwerken met zorgorganisaties. Zo werkt Mantelzorger Jan Perlee op een gelijkwaardige manier samen met beroepskrachten om zijn vrouw in het verpleeghuis de beste zorg en ondersteuning te bieden.
Mantelzorger Cor verzorgt zijn vrouw thuis met hulp van de thuiszorg.
Verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid
Hoeveel ruimte hebben zorgorganisaties om de zorg te delen met informele zorgverleners? Wat zijn de wettelijke kaders en juridische aspecten van samenwerken met informele zorg? De Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg (Wet BIG) beschermt cliënten tegen ondeskundig en onzorgvuldig handelen. De wet geldt alleen voor professionals en niet voor cliënten en naasten. Omdat zij dit niet beroepshalve doen, mogen mantelzorgers voorbehouden medische handelingen uitvoeren. Voorwaarde is wel dat zij hiervoor de expertise hebben en dat de cliënt hiermee instemt.
De Wet BIG bepaalt daarbij wie aansprakelijk is als het misgaat. Voor vrijwilligers geldt dat zorgorganisaties verantwoordelijk en aansprakelijk zijn voor het handelen van vrijwilligers. Naasten zijn zelf verantwoordelijk voor de mantelzorg die zij verlenen, thuis, maar ook binnen het verpleeghuis en het ziekenhuis. Als er iets misgaat, zal de inspectie de mantelzorger niet aanspreken op de fout. Dit gebeurt alleen als de mantelzorger met opzet fouten maakt.
Toezichthoudende rol
Volgens de Wet BIG hebben zorgorganisaties een toezichthoudende rol richting naasten en vrijwilligers. Zij moeten controleren of de informele zorgverleners de taken die zij op zich nemen, goed kunnen uitvoeren. Zorgorganisaties bepalen of training nodig is en moeten net zo lang met hen oefenen tot duidelijk is dat de informele zorgverleners de handeling zelfstandig kunnen uitvoeren. Verder moeten zorgorganisaties regelmatig de zorg bespreken met naasten en vrijwilligers. Als het misgaat, zijn zorgorganisaties alleen aansprakelijk als ze tekort zijn geschoten in deze toezichthoudende rol.
Verwarring over de verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid kan ervoor zorgen dat zorgorganisaties terughoudend zijn in het samenwerken met informele zorgverleners. Vooral als zorgorganisaties denken verantwoordelijk te zijn voor alles wat onder het dak van hun instelling gebeurt. Maar zo'n vergaande aansprakelijkheid kent het recht niet.
Kaders informele zorg
