Goede palliatieve zorg: bespreek op tijd wat écht belangrijk is
Gepubliceerd op: 22-05-2025
In de laatste fase van het leven willen de meeste mensen liever thuis afscheid nemen dan op de IC. Maar in een crisissituatie stappen veel mensen toch in die ambulance. Als zorgverleners eerder weten wat een cliënt écht wil, kunnen ze vaak meer passende keuzes maken.
We spreken Dianne Boxman van Stichting PZNL en Guido Schürmann van Agora, experts in kwaliteit van leven in de palliatieve fase. Dianne: ‘De cliënt weet zelf het best wat nodig is. Als jij goed luistert, kun je echt passende zorg bieden tot het laatst. Vaak ben je als zorgprofessional daarom dit werk gaan doen. En met steeds minder zorgverleners voor steeds meer mensen, moeten we onze tijd en aandacht goed inzetten.’
Wat doen Stichting PZNL en Agora?
Stichting PZNL en Agora werken aan goede palliatieve zorg. Stichting PZNL voert onder meer de regie over het Nationaal Programma Palliatieve Zorg II, terwijl Agora kennis deelt met lokale zorgprofessionals en welzijnsprofessionals die actief zijn rond de mens in de palliatieve fase.
Praat vandaag over morgen
Hoe kunnen zorgmedewerkers bijdragen aan de kwaliteit van bestaan van cliënten in de palliatieve fase? ‘In de palliatieve fase is vaak meer mogelijk dan je denkt’, zegt Guido. ‘Als je weet wat iemand bezighoudt of nog graag wil, kun je daar iets mee. Misschien is er iets binnen de familie dat nog afgerond moet worden. Geef mensen de ruimte om te kiezen door op tijd de juiste vragen te stellen. Een campagneleuze zegt: praat vandaag over morgen. Daar gaat het om.’
Gerichte vragen stellen
De vraag ‘hoe gaat het met u?’ is te breed, vindt Dianne. ‘Daar krijg je zelden een concreet antwoord op. Mensen noemen bepaalde klachten niet, omdat ze denken dat het “erbij hoort”. Een droge mond bijvoorbeeld, terwijl je daar wél iets aan kunt doen. Door gerichter te vragen, ontdek je wat echt belangrijk is. Eenzaamheid of onverwerkt verdriet vragen om andere zorg dan pijnbestrijding. Het gaat erom hoe iemand tóch een goed leven kan hebben in deze fase.’
De cliënt weet zelf het beste wat nodig is. Als jij goed luistert, kun je echt passende zorg bieden tot het laatst.
Dianne Boxman, expert kwaliteit van leven in de palliatieve fase
Hulpmiddelen om de juiste vragen te stellen
Hulpmiddelen bij het stellen van de juiste vragen zijn er, sommige zijn al ingebouwd in de meest gangbare elektronische cliëntendossiers.
Klachtendagboek (USD-4D)
Zo is er het Utrecht Symptoom Dagboek 4 Dimensioneel, USD-4D ofwel het ‘klachtendagboek’. Met behulp van deze vragenlijst kun je monitoren wat er bij een cliënt speelt en waaraan volgens cliënt zélf prioriteit moet worden gegeven. Dianne: ‘Misschien wil iemand zijn energie besteden aan het zien van een bepaald familielid in plaats van aan zelfstandig douchen. Als je dat weet, kun jij als professional pas écht iets betekenen.’ Guido: ‘De vragen bestrijken alle vier de dimensies: lichamelijk, psychisch, sociaal en spiritueel. Door stapsgewijs te signaleren en periodiek te monitoren hoe het gaat, krijg en houd je de kwaliteit van bestaan goed in beeld.’
Ploeg-vragenlijst
Een ander hulpmiddel is de Ploeg-vragenlijst over zingeving. ‘Zingeving gaat over wie je bent, wat jouw dag waardevol maakt. Het gaat ook over veerkracht, over lasten kunnen dragen. In de Ploeg-lijst staan vragen als: zijn er onvervulde verlangens en wat betekent waardig sterven voor u? Aan jou om hierover met cliënten te praten. Welke gedachten heeft iemand als het levenseinde in zicht komt?’
‘Jij bent de eerste die de juiste vraag stelt’
Dianne: ‘Stichting PZNL meet jaarlijks wat het zwaarst weegt in de palliatieve fase. Loslaten van familie en vermoeidheid staan meestal bovenaan. Daarnaar vragen is spannend voor zorgprofessionals, maar cliënten zijn over het algemeen heel blij met de ruimte die ze krijgen om te praten over wat er voor hen werkelijk toe doet. Ik weet van een mevrouw die in tranen zei: Jij bent de eerste die de juiste vraag stelt.’
Ze snapt de drempel voor zorgverleners om deze onderwerpen aan te kaarten. ‘Maar je eerste prik en sonde waren ook spannend. Probeer het gewoon. Vraag bijvoorbeeld bij een intakegesprek: “Waar piekert u over?” De rest kan wachten.’
De cliënt begon te huilen en zei: ‘Je bent de eerste die de juiste vraag stelt.’
Dianne Boxman, expert kwaliteit van leven in de palliatieve fase
Vragenlijsten palliatieve fase: geen doel op zich
Meetinstrumenten kunnen helpen om vroegtijdig de juiste vragen te stellen aan mensen in de palliatieve fase. ‘Maar ze zijn beslist geen doel op zich, het zijn geen afvinklijstjes,’ benadrukt Dianne. ‘Gebruik ze alleen als ze je écht helpen de cliënt beter te begrijpen. Jij als verzorgende of verpleegkundige ziet de cliënt misschien wel het vaakst. Je bent de ogen en oren van het hele zorgteam. Als jij niet weet wat iemand nodig heeft, kunnen anderen ook geen passende zorg bieden. En eerlijk: het maakt je werk mooier als je kunt geven wat op dat moment écht nodig is, gewoon omdat je het hebt gevraagd.’
Guido voegt toe: ‘Zie de hele mens, in alle vier de dimensies. Durf de echte vragen te stellen. Dat vraagt soms moed, maar het brengt zoveel! En: je kunt meer dan je denkt.’
Kennissessie over kwaliteit van bestaan in de palliatieve fase tijdens Congres Waardigheid en trots
Dianne Boxman en Guido Schürmann nemen je tijdens een kennissessie op het Congres Waardigheid en trots aan de hand van een casus mee langs de vier dimensies en laten ze zien welke vragen je kunt stellen. Hun missie: zorgprofessionals versterken in het voeren van het goede gesprek. Zodat zij met meer vertrouwen hun cliënten kunnen bevragen.
Het Congres Waardigheid en trots voor de toekomst is op 30 juni in Nieuwegein. Meld je aan voor het congres en maak meteen je keuze uit meer dan 50 workshops. De sessie over kwaliteit van bestaan in de palliatieve fase is workshop 3.17.
Meer weten over het thema palliatieve zorg? Op 26 juni is er een webinar ‘Morele dilemma’s in de palliatieve zorg’ dat meer nadruk legt op hoe jij als mens en als professional omgaat met het naderende levenseinde.
