Pennemes doet het anders. Dementie en de meerwaarde van samen zingen

Buiten is het koud en guur. Binnen is het warm en branden honderden kerstlichtjes: zorgorganisatie Pennemes in Zaandam, waar mensen met dementie kleinschalig kunnen wonen. Ze organiseren een kerstmaaltijd met zang. En die zang werd geleverd door het KSW-koor. Een gezamenlijk koor van bewoners met dementie en hun mantelzorgers. ‘Er is een kindeke geboren op aard’, klinkt het bij de salade van eendenborstfilet met sinaasappel.

Jolanda van Boxtel is de dirigent van het KSW-koor. Ze is ook verzorgende bij Pennemes, maar het koor begeleiden is een belangrijke tweede taak in haar werkpakket. ‘Het KSW-koor staat niet voor ‘kleinschalig wonen’, het betekent bij ons Klinkt Samen Wel.’

Vanuit de emotie

Pennemes is een complex van zelfstandige seniorenwoningen en van intramurale appartementen voor mensen met somatische klachten. Daarnaast zijn er zes woningen voor elk acht mensen die in verschillende stadia lijden aan dementie. Kleinschalig wonen dus. ‘Met het accent op welbevinden’, zegt teamleider Marije van ’t Hof. ‘Natuurlijk is zorg belangrijk, maar als je ziet wat welzijn doet, dan is welzijn belangrijker.’

Om die reden hebben drie medewerkers expliciet de opdracht gekregen om het bewoners die hier kleinschalig samenwonen naar hun zin te maken, als een boost voor de kwaliteit van het dagelijks leven. Nicoline Kok concentreert zich op creatieve activiteiten en natuurbeleving. Martine de Vries is van het opzetten van grote en kleine feestjes en Jolanda van Boxtel dirigeert het KSW-koor. Marije van ’t Hof: ‘Deze drie meiden zijn nu eigenlijk de dragers van onze afdeling. Jolanda, Martine en Nicoline hebben geen ‘diploma activiteitenbegeleider’. Ze zijn in staat om vanuit de emotie contacten te leggen. Dát is hun grote kracht.’

‘Glimlachen is ook een soort van zingen’

Controle hebben

Dit accent vind je bij Jolanda terug in de manier van dirigeren. Jolanda: ‘Het is niet dirigeren zoals je van een dirigent verwacht. Ik loop bij repetities – en ook tijdens dit kerstdiner – door de zaal en al wandelend en meezingend maak ik met iedereen oogcontact. Dat directe contact werkt het beste merk ik. Mensen voelen zich daardoor meer betrokken bij het samen zingen. Soms komen de woorden niet meer, dan glimlachen mensen alleen maar. Dat is ook een soort van zingen. Als je samen zingt of samen neuriet, heb je het idee dat je controle hebt op de dingen om je heen. het maakt je ik-gevoel sterker.’

‘Je ziet tijdens de koorrepetities mooie dingen gebeuren. Pas nog is hier een man komen wonen, van wie z’n vrouw en kinderen ten einde raad waren. Apathisch stil zitten, was het enige wat deze man thuis nog deed. Maar bij de tweede repetitie al deed deze meneer met pretoogjes mee aan de koorrepetitie. Met zijn meezingende zoon links van hem en zijn vrouw aan de andere kant.’

Lichtpuntje

Elke twee weken repeteren is op zich al een feest, maar een gezamenlijke kooruitvoering is de kers op de taart. En al helemaal als die uitvoering samenvalt met een gezamenlijke kerstmaaltijd zoals op 18 december. Mevrouw Van der Kuij zit bij de kerstbouillon van bospaddenstoelen stilletjes te genieten met haar dochter Alineke van Hassel naast haar. Alineke: ‘Vroeger kende ze alle liedjes. Ze zong altijd bij de afwas. Dat zit er nu niet meer in. Maar ze slaat geen koorrepetitie over. Ze zingt niet, maar is er graag bij. Het is een lichtpuntje voor haar.’

‘Vanuit de emotie contacten te leggen’

Ook Andrew Fraser dineert mee. Samen met zijn schoonmoeder. ‘Ze klapt op de maat mee. Ik vind het zelf ook erg leuk. Je doet mee aan iets dat zij echt leuk vindt. Ze kijkt er naar uit en heeft het er vaak over.’ Piet Hessels neuriet, maar zingt soms ook gewoon mee. ‘Ik zing wel, maar ik kan niet meer lezen’, vertelt de heer Hessels. ‘Daar zat hij in het begin erg mee, maar nu is hij daar overheen. Hij laat de teksten liggen en neuriet. Als hij de woorden nog weet zingt hij graag mee’, vertelt zijn vrouw Corry Hessels.

Komt allen tezamen

Pennemes heeft met het koor, de feestjes, de natuurbeleving en nog veel meer activiteiten de juiste snaar aangeraakt. Mensen bloeien op. De aanpak sluit, zoals Marije van ’t Hof het omschreef, aan bij de emotie. Je kunt er geen aandoening mee genezen, maar het geeft de kwaliteit van het dagelijks leven wel glans.

‘Het is erg goed hier’, zegt Marian Heyn, terwijl ze haar kerstservet recht legt. En dan heeft ze het niet alleen over de sukade van het hert voor haar op het bord, maar over het wonen in Pennemes. Haar zus Elly Rozema licht toe: ‘Het is hier soms net een film. In Pennemes zie je niet alleen maar oude mensen. Alle leeftijden komen hier bij elkaar en ze doen ook zoveel sámen. Dat maakt wonen in zo’n zorgcentrum als dit toch wel heel anders.’ Elly wil nog meer zeggen, maar haar zus stoot haar aan: na de stoofpeertjes is het tijd voor het volgende kerstlied. Langzaam zwelt ‘Komt allen tezamen’ aan. Een lied dat in Pennemes een dubbele betekenis heeft.

Tekst: Rob van Es