Onderwerpen intimiteit en seksualiteit op de kaart bij Archipel

Gezonde behoefte

Steeds meer mensen zijn zich ervan bewust dat óók ouderen en mensen met een chronische ziekte een gezonde behoefte aan intimiteit en seksualiteit hebben. ‘Dat er aandacht voor is, is vooral te danken aan externe prikkels: de overheid heeft nu 2 keer het signaal afgegeven dat organisaties dit moeten oppakken’, zegt Riët Daniël, seksuoloog bij Archipel. ‘De grote vraag is en blijft vervolgens: hoe krijgen we het tussen de oren? Ik word regelmatig gebeld door andere organisaties. Ze worstelen met het onderwerp en vragen advies.’

Zo doen wij dat

Ook Archipel zoekt nog naar de beste manier. Dat is de taak van het expertteam intimiteit en seksualiteit, waar ook Riët lid van is. Het feit dat er een expertteam is, betekent dat Archipel de eerste fundamentele stap al heeft genomen: bestuur en management legitimeren de aandacht voor het onderwerp. ‘Ze staan vierkant achter het expertteam. Dat is echt essentieel. Ik heb een keer scholing gegeven in een ander verpleeghuis. Bij de vervolgscholing bleek dat de directie weigerde om escorts in te zetten. Dat is enorm verwarrend: een directie die wel geld uitgeeft voor scholing, maar tegelijkertijd vindt dat bepaalde dingen niet kunnen.’ Bestuur en management moeten hun medewerkers ondersteunen, door dik en dun. ‘Als familie van een cliënt het belachelijk vindt dat binnen de organisatie over seks wordt gesproken, moet de bestuurder zeggen “zo doen wij dat”. Of als een cliënt vindt dat praten over seks niet hoort, moeten wij kunnen zeggen “dat hoort wel, het zit in ons beleid”. Dat het onderwerp aandacht krijgt, moet al bij de voordeur afgetikt zijn.’

Scholing

Het expertteam van Archipel richt zich nu eerst op scholing. Maar dat is minder makkelijk dan het lijkt. ‘Het liefst zouden we een verplichte scholing aanbieden’, zegt Riët. ‘Maar we lopen tegen het principe van zelfsturing aan. Twee jaar geleden konden we nog zeggen “we gaan nu met intimiteit en seksualiteit aan de slag”. Het was onderdeel van het opleidingsplan en we gingen met een sekskoffer – een makkelijke manier om met medewerkers in gesprek te gaan – langs de teams.’ Tegenwoordig bepalen de zelfsturende teams echter zelf op welk terrein ze zich willen ontwikkelen. ‘Als ze liever een scholing incontinentiemateriaal volgen dan een scholing intimiteit en seksualiteit, heb ik het nakijken.’

Aan Riët en het expertteam dus de taak om het onderwerp keer op keer onder de aandacht te brengen. Bijvoorbeeld door het te bespreken in reguliere overleggen en door posters op te hangen. ‘Mijn motto is: let’s talk about sex. En uiteindelijk willen medewerkers dat ook wel, maar het kost energie om ze geïnteresseerd te krijgen. Aan de andere kant, als ze eenmaal kiezen voor de scholing zijn ze ook echt gemotiveerd.’

Gewoontedieren

Riët benadrukt dat er geen sprake van onwil bij de medewerkers is. ‘Aandacht voor dit onderwerp zit gewoon niet in hun systeem. Dat heeft te maken met beeldvorming: we kijken negatief naar oud worden. De focus ligt op gezond, jong en strak in het vel. Ouderen en chronisch zieken zijn niet aantrekkelijk meer. Dat zij intimiteit en seks hebben gaat het voorstellingsvermogen te boven.’ Bovendien zijn mensen gewoontedieren. Het is lastig om een bepaalde manier van denken en doen te doorbreken. Riët geeft aan dat het helpt als het onderwerp ingebed is in een structuur. ‘Archipel is onlangs overgestapt op een volledig digitaal dossier. Medewerkers gaan lijstjes af om het dossier compleet te maken. Intimiteit en seksualiteit moet ook op het lijstje komen. Maar nog belangrijk dan het digitale dossier: intimiteit en seksualiteit moet opgenomen worden in de structuur van intake en evaluaties.’

Privacy

Aandacht voor intimiteit en seksualiteit betekent ook aandacht voor de privacy van de bewoners. ‘Ook daar moeten verzorgenden nog stappen in maken’, zegt Riët. ‘Laatst vertelde een contactverzorgende mij dat de escortdame weer was geweest. Dat hoef ik toch helemaal niet te weten? En dan het beruchte aanhaakbed: een aanvraag daarvoor gaat naar de manager, naar inkoop, waarom is dat nodig? Dat moet echt anders.’ Ze vertelt het verhaal van een man met Parkinson die de deur niet opendeed toen de verpleegkundige aanklopte. Hij wilde niet gestoord worden omdat bij bezig was zichzelf te bevredigen. ‘De verpleegkundige stapte toch binnen, vanuit de gedachte “wat gek, hij doet niet open, even kijken of het wel goed gaat”. Natuurlijk is dat goed bedoeld, maar binnenkomen zonder toestemming van de bewoner kan natuurlijk echt niet. Zelfs niet als het tijd is voor zijn medicatie. Daar moet je het dus over hebben met een bewoner. En afspraken over maken.’

Vergeten groep

Het expertteam richt zijn pijlen ondertussen ook op de behandelaren. ‘Een vergeten groep, als het om intimiteit en seksualiteit gaat’, aldus Riët. ‘Artsen hebben vaak veel contact met bewoners, maar bespreken het onderwerp bijna niet. Ook niet de bijwerkingen van medicijnen op het libido.’ Ze vertelt over de bewoner die al jaren bij Archipel woont en pas onlangs aan de arts kenbaar maakte problemen op seksueel gebied te hebben.

Bespreekbaar maken

Intimiteit en seksualiteit op de kaart zetten vraagt een lange adem, besluit Riët. ‘Het vraagt veel meer dan het implementeren van bijvoorbeeld een protocol wondverzorging. Maar uiteindelijk zullen we er niet aan ontkomen: we moeten het onderwerp serieus nemen.’ Voor nu viert Archipel de kleine successen. Zoals de paar teams die proactief met het onderwerp aan de slag gaan. ‘Ze erkennen dat ze er eigenlijk nooit bij stil hebben gestaan hoe belangrijk intimiteit en seksualiteit is. En ze durven toe te geven dat ze het moeilijk vinden om het bespreekbaar te maken. Dat is zo’n belangrijke stap. Want dat is een kwestie van kennis en vaardigheden, en die kan ik ze aanreiken.’ De reactie van cliënten bewijst keer op keer dat het allemaal geen verspilde energie is. ‘Ze zijn zo blij als we het bespreekbaar maken. Ze vinden het fijn dat ze hun verhaal kwijt kunnen, zelfs als we geen oplossing hebben. Ze voelen zich gehoord en serieus genomen. Dat is ontzettend mooi.’

Interview door Ingrid Brons

Meer weten

• ‘Intimiteit en seksualiteit zijn onderdeel van het leven van ieder mens.’ Dat is de kern van de visie van Zorggroep Alrijne op het onderwerp. Lees het interview over intimiteit en seksualiteit bij Zorggroep Alrijne:  ‘Waarom giechelig doen over intimiteit en seksualiteit in het verpleeghuis?’
• Lees meer artikelen over intimiteit en seksualiteit in het verpleeghuis.