Verpleeghuizen en corona

De strijd tegen het coronavirus heeft grote invloed op het leven en werken in het verpleeghuis. Welke maatregelen zijn van toepassing op de verpleeghuiszorg? En hoe ga je hier het beste mee om? De CoronaWegwijzer voor verpleeghuizen biedt een handreiking om op organisatieniveau na te gaan of de organisatie werkt volgens de coronarichtlijnen en -kennis. De CoronaAudit biedt op locatie- of teamniveau een check of de inhoud en de voorwaarden voor goede coronazorg geregeld zijn.

CoronaWegwijzer en CoronaAudit verpleeghuiszorg

Op basis van de huidige kennis en richtlijnen rondom corona hebben wij vanuit het Vilans-programma Waardigheid en trots een CoronaWegwijzer op organisatieniveau en een CoronaAudit op teamniveau ontwikkeld.

Coronavaccinatie

Alle informatie over vaccinaties en de herhaalprik vind je in het onderstaande uitklapmenu van de CoronaWegwijzer bij onderdeel 15: vaccineren.

CoronaWegwijzer

Ga aan de slag met de 15 onderdelen uit de CoronaWegwijzer binnen jouw organisatie. Per onderdeel lees je wat de actiepunten zijn voor de organisatie en vind je links naar officiële richtlijnen, draaiboeken, tools en praktijkvoorbeelden.

  • Bekijk de 15 onderdelen van de wegwijzer, door deze afzonderlijk open te klappen in de onderstaande tool.
  • Of download de CoronaWegwijzer (xlsx) (versie 10-02-2021) en de begeleidende leeswijzer om deze in te vullen voor de eigen organisatie. In de CoronaWijzer vind je op het eerste tabblad ook uitleg over hoe je het bestand kunt invullen en gebruiken.

CoronaAudit

Ga aan de slag met de 4 clusters van de CoronaAudit. De tool is gemaakt in een spreadsheet waarbij automatisch overzichten van de scores gemaakt worden na het invullen van de audit op meerdere momenten.

Let op: Zowel de CoronaWegwijzer als de CoronaAudit zullen regelmatig een update krijgen. Raadpleeg dus bij gebruik regelmatig of er een update van het bestand is.

1. Crisisteam en draaiboek

Een crisisteam is ingesteld, er is een actueel draaiboek met afspraken over op- en afschalen en een plan voor cohortverpleging.

Een crisisteam is ingesteld, er is een actueel draaiboek.

Op basis van ervaringen rond een corona-uitbraak op een verpleeghuislocatie, blijkt het nodig om een crisisorganisatie in te richten. Om de nodige besluiten snel te kunnen nemen is een juiste invulling van het crisisteam van belang. Daarbij is een crisisdraaiboek nodig waarin de kerntaken en afspraken zijn beschreven. Afschalen is ook onderdeel van het crisisdraaiboek. Tot slot is ook van belang dat de crisisorganisatie regelmatig geëvalueerd en geactualiseerd wordt.

Waar moet de organisatie aan voldoen

  • a. Het crisisteam is bekend en compleet.
  • b. Het crisisteam is actief in de verschillende fasen. Afspraken rond opschalen, ondersteunen bij crisis, afschalen en nazorg zijn in het draaiboek beschreven.
  • c. Er zijn in een draaiboek afspraken over de werkwijze van het crisisteam.
  • d. Plan voor cohortverpleging is klaar.
  • e. Bij geen besmetting of dreiging blijft het crisisteam paraat en houdt men de afspraken actueel.
  • f. Er vindt continue sturing en bijsturing plaats. Er wordt geëvalueerd en geleerd van ervaringen.

Aan de slag

Inspiratie

2. Monitoring, testbeleid en werkdruk personeel

Er wordt actief gemonitord op mogelijke besmettingen met het coronavirus bij personeel en op de druk op het personeel.

Er wordt actief gemonitord op mogelijke besmettingen met het coronavirus bij personeel en op de druk op het personeel.

Om te voorkomen dat personeel een bron van besmetting zou kunnen zijn is het van belang het personeel actief te monitoren op klachten. Werkdruk en psychosociale klachten horen hier expliciet bij. Het zo vroeg mogelijke signalering van klachten en het actief bevragen van personeel hierop is van belang. Bij klachten is de volgende stap het testen en het screenen van de contacten.

Waar moet de organisatie aan voldoen

  • a. Ziekmelding gebeurt volgens de RIVM-richtlijnen.
  • b. Gezondheid van het personeel wordt gemonitord, o.a. ook monitoren van besmetting in de privé-omgeving van de medewerker.
  • c. Er zijn afspraken waar verdenking op COVID-19 binnenkomen en wie de vervolgacties uitzet ter preventie. Personeel kent deze afspraken en deze worden nagekomen.
  • d. Testbeleid en -protocol is helder.
  • e. Werkdruk en psychosociale belasting is in beeld en wordt ondersteund.
  • f. Er is aandacht voor continuïteit van zorg met voldoende personeel.

Aan de slag

Inspiratie

3. Preventie en persoonlijke bescherming

Personeel weet hoe te handelen rond preventie en persoonlijke bescherming.

Personeel weet hoe te handelen rond preventie en persoonlijke bescherming.

Basiskennis over corona is nodig om op de juiste manier zorg te kunnen bieden en besmetting onderling te voorkomen. Medewerkers hebben niet alleen informatie nodig maar moeten ook kunnen oefenen en ter plekke hulp kunnen krijgen. De coronacrisis heeft laten zien hoe moeilijk het is om basishygiëne iets vanzelfsprekends te laten zijn. Bestendiging van deze basis in de organisatie is essentieel.

Waar moet de organisatie aan voldoen

  • a. Er is scholingsmateriaal beschikbaar rond corona voor medewerkers en scholing is geregeld.
  • b. Ter plekke is instructie en ondersteuning geregeld rond het werken op de juiste manier met gebruik PBM.
  • c. De procedure rond het melden en opschalen bij besmetting is bekend.
  • d. De basis rond hygiënisch werken is op orde.

Aan de slag

Inspiratie

4. Monitoring, testbeleid en psychosociale belasting bewoners

Er wordt actief gemonitord op mogelijke besmettingen met het coronavirus bij bewoners en op de psychosociale belasting voor bewoners.

Er wordt actief gemonitord op mogelijke besmettingen met het coronavirus bij bewoners en op de psychosociale belasting hiervan voor bewoners.

Om zo snel mogelijk de juiste zorg te kunnen bieden is een actieve snelle monitoring rond de bewoners gewenst. Testbeleid voor bewoners moet goed geregeld zijn zodat eventueel snel opgeschaald kan worden en isolatieverpleging kan worden ingezet. Er is een actieve bewaking op de psychosociale belasting voor bewoners als gevolg van de maatregelen en mogelijke besmetting.

Waar moet de organisatie aan voldoen

  • a. Bij verdenking van besmetting: testen conform de geldende afspraken RIVM.
  • b. Als testen niet kan wordt de situatie beoordeeld op het algemene beeld en het verhaal van de cliënt en/of familie.
  • c. Bij verdenking van besmetting wordt direct melding gemaakt bij de arts, EVV’er of conform afspraken draaiboek; twee keer per dag wordt temperatuur opgenomen en registratie vindt plaats in het zorgplan.
  • d. Een bron- en contactonderzoek (BCO) wordt uitgevoerd voor de betreffende bewoner met hulp van de GGD of volgens eigen beleid.
  • e. Registratie en monitoring vindt plaats volgens afspraak met GGD of specialist ouderengeneeskunde.
  • f. Psychosociale zorg is georganiseerd volgens de richtlijn; familie/naasten zijn hierbij ook betrokken.
  • g. In het zorgplan wordt de zorg rondom alle relevante aspecten van de coronazorg vastgelegd en geactualiseerd.

Aan de slag

Inspiratie

5. Regionale monitoring

Er wordt actief gemonitord op ontwikkelingen in de regio.

Er wordt actief gemonitord op ontwikkelingen in de regio.

Uit de eerste ervaringen met het coronavirus blijkt dat er vaak specifieke hotspots zijn. Het is belangrijk om dit snel te signaleren om preventief maatregelen te kunnen nemen. De regionale ontwikkelingen moeten daarom actief in de gaten gehouden worden via de informatiekanalen van het RIVM en de GGD.

Waar moet de organisatie aan voldoen

  • a. De berichtgeving rond de verspreiding van het coronavirus op de overzichtskaart van het RIVM wordt dagelijks bijgehouden door degene met deze taak (crisisteam).
  • b. Gecheckt wordt hoe dichtbij er besmettingen zijn en hoeveel en welke maatregelen de GGD adviseert in de regio.

Aan de slag

6. Regionale samenwerking

Er wordt samenwerking gezocht met de GGD, GHOR, Specialisten Ouderengeneeskunde of huisartsen in de regio.

Er wordt samenwerking gezocht met de GGD, GHOR, Specialisten Ouderengeneeskunde of huisartsen in de regio.

Bij een pandemie gelden andere coördinatie mechanismen. In coronatijd heeft het regionaal overleg niet-acute zorg (RONAZ) de coördinatie.

  • a. Er zijn afspraken in het regionale netwerk met GGD, GHOR, specialisten ouderengeneeskunde of huisartsen in de regio over hoe en wanneer men elkaar informeert.
  • b. Contactpersonen zijn bekend met naam, mailadres en telefoonnummer; dit wordt regelmatig gecheckt op actualiteit.

Aan de slag

Inspiratie

7. Advance care planning

Advance Care Planning is geregeld en bekend van elke bewoner, vastgelegd in zorgplan.

Advance Care Planning is geregeld en bekend van elke bewoner, vastgelegd in het zorgplan.

De wens van de bewoner (of diens contactpersoon) rond mogelijke opname en (reanimatie)beleid bij corona is vooraf besproken op rustige wijze en vastgelegd in het zorgplan. Goed informeren van bewoner (en zijn familie en naasten) is hierbij van belang.

Waar moet de organisatie aan voldoen

  • a. Met elke bewoner en/of diens naaste(n) is tijdig het gesprek aangegaan over het (behandel) beleid bij een eventuele besmetting conform de geldende richtlijnen.
  • b. Afspraken zijn gemaakt en worden opgevolgd met betrekking tot een regelmatige evaluatie van de keuzes.
  • c. Reanimatiebeleid is op orde.

Richtlijnen

Aan de slag

Inspiratie

  • Tangenborgh organiseert MDO’s op het moment dat de situatie van een bewoner daar om vraagt. In de coronatijd zette de organisatie sterk in op digitaal contact met de familie. MDO’s vonden daarom online met beeld plaats. Dat ging verrassend goed. ‘De kwaliteit van de gesprekken is niet minder’, zegt manager behandeling en zorg Jefke van den Bor. ‘Sterker nog, de familiebetrokkenheid nam in sommige gevallen zelfs toe.’ Lees: De positieve bijvangst van de coronacrisis: MDO’s via beeldbellen.

8. Vrijheidsbeperkende maatregelen

Vrijheidsbeperkende maatregelen die noodzakelijk zijn in verband met corona zijn bekend en worden nagekomen.

Vrijheidsbeperkende maatregelen die noodzakelijk zijn in verband met corona zijn bekend en worden nagekomen.

Het beperken van vrijheid als gevolg van een pandemie is heel ingrijpend. Richtlijnen worden zoveel mogelijk opgevolgd, maar er moet een balans zijn met de grondrechten van de bewoners/medewerkers. De Wet zorg en dwang is van belang bij het verantwoorden van individuele maatregelen.

Waar moet de organisatie aan voldoen

  • a. Bij een eventuele landelijke of regionale beperking van de vrijheid vanwege corona zijn de richtlijnen van de rijksoverheid en het RIVM leidend.
  • b. Landelijke maatregelen worden nagekomen, bijvoorbeeld rondom de beperking van bezoek, gebruik van algemene ruimten en het in afzondering moeten plaatsen van cliënten met (verdenking op) corona.
  • c. Bij individuele maatregelen worden de juiste afwegingen gemaakt over de zorg, ook ten aanzien van onvrijwillige zorg.
  • d. Cliënten die het betreft wordt goed geïnformeerd over de maatregelen die worden getroffen. Zij hebben immers recht te weten waarom deze maatregelen worden genomen. Dit kan bijdragen aan het tegengaan van verzet, en levert betere en veiligere zorg op.

9. Bezoek en sociaal contact

Er is voor iedere locatie en iedere bewoner een plan op maat met afspraken rondom bezoek en sociale contacten.

Er is voor iedere locatie en iedere bewoner een plan op maat met afspraken rondom bezoek en sociale contacten.

Vanwege de coronapandemie waren verpleeghuizen en kleinschalige woonvormen in de ouderenzorg vanaf 20 maart 2020 gesloten voor bezoek. Vanaf 11 mei 2020 is een gefaseerde en gecontroleerde versoepeling van de bezoekregeling ingezet. De kans is klein dat er opnieuw een landelijk geldende bezoekregeling ingesteld wordt. Daarom is het van belang dat iedere zorgorganisatie voor iedere locatie een plan op maat heeft. Uitgangspunt voor dit plan moet zijn een balans tussen kwaliteit van leven en veiligheid voor zowel de bewoner, naasten, vrijwilliger als de (zorg)professional.

Waar moet de organisatie aan voldoen

ActiZ, Alzheimer Nederland, LOC, NIP, Verenso, V&VN en Zorgthuisnl hebben een handreiking ‘bezoek en sociaal contact’ geschreven. Deze vervangt de eerdere handreiking bezoekbeleid. Het plan:

  • Voorziet in maatwerk per afdeling
  • Het plan heeft betrekking op de drie verschillende situaties:
    • Waakzaam
    • Zorgelijk
    • Ernstig
  • Het plan houdt ten minste rekening met de volgende vier groepen:
    • Bewoners
    • Naasten
    • (Zorg)professionals
    • Vrijwilligers
  • Er vindt zorgvuldige besluitvorming plaats rondom de afspraken in het plan.
  • Er is duidelijke communicatie over de afspraken in het plan.

Richtlijnen

Aan de slag

Inspiratie

10. Communicatie

Er zijn afspraken rond communicatie en deze worden uitgevoerd.

Er zijn afspraken rond communicatie en deze worden uitgevoerd.

Goede communicatie rond crisismaatregelen is van groot belang. Het gaat dan om communicatie intern en extern. Een communicatieplan is in of naast het organisatie draaiboek beschreven. Het beschikbare landelijke materiaal wordt hierbij gebruikt zodat de communicatie zo helder mogelijk is.

Waar moet de organisatie aan voldoen

  • a. Er is een intern noodnummer voor inhoudelijke vragen dat 7×24 uur bereikbaar is.
  • b. Landelijke nummers voor hulp zijn bekend en gecommuniceerd met de betrokkenen.
  • c. Er is een stappenplan Communicatie en er zijn afspraken wie geïnformeerd moet worden, wanneer en door wie. Dit stappenplan wordt uitgevoerd.
  • d. De geldende richtlijnen van ActiZ, Verenso, RIVM en GGD in de regio en het interne beleid zijn het uitgangspunt voor de communicatieboodschap.

Aan de slag

Inspiratie

  • Bekijk de tips en voorbeelden over goede communicatie met bewoners, familie, medewerkers en vrijwilligers. Naast algemene tips en tips gericht op welzijn, vind je ook tips gericht op goede communicatie rondom de bezoekregeling. Lees het artikel Tool: Communicatietips corona
  • CCE-consulent Rob Mulder geeft zorgprofessionals in een video uitleg en tips over de communicatie met familie rondom de uitvoering van de (versoepeling van) de bezoekregeling en andere coronamaatregelen. Lees: Tips communicatie met verwanten rondom coronamaatregelen

11. Facilitaire zaken

Facilitaire zaken; beschikking over materialen en hulpmiddelen en een logistiek plan zijn op orde.

Facilitaire zaken; beschikking over materialen en hulpmiddelen en een logistiek plan zijn op orde.

De coördinatie van alle hulpmiddelen die nodig zijn bij een corona-uitbraak is onderdeel van het crisisplan. Hierin is beschreven wie hiervoor primair verantwoordelijk is binnen de organisatie. Samenwerking regionaal en landelijk is nodig. Logistiek gaat ook over de interne scheiding van besmet en schoon materiaal en over schoonmaak.

Waar moet de organisatie aan voldoen

  • a. Hulpmiddelen zijn geregeld en voldoende beschikbaar.
  • b. Distributie- en inkoopkanalen zijn bekend en actueel.
  • c. Logistiek plan is beschikbaar; schoonmaak, was, leveranciers, afvalverwerking is geregeld op een adequate manier.
  • d. Looproutes en scheiding ‘vies’ en ‘schoon’ staan beschreven.

Aan de slag

12. Zorg bij en na overlijden

Een protocol met afspraken rondom de zorg bij en na overlijden is opgesteld en bekend. Nazorg voor familie en personeel is geregeld.

Een protocol met afspraken rondom de zorg bij en na overlijden is opgesteld en bekend. Nazorg voor familie en personeel is geregeld.

Vanwege de heftigheid van het coronavirus zijn goede afspraken nodig over de nazorg.
Dit gaat niet alleen over de praktische afspraken maar ook over de emotionele impact van de beperkende maatregelen bij het afscheid nemen van een naaste.

Waar moet de organisatie aan voldoen

  • a. Protocol is beschreven en bekend, waarin afspraken zijn opgenomen rondom het overlijden (afscheid nemen e.d.), de zorg na het overlijden, beschermingsmiddelen, vervoer en opbaren en contact met nabestaanden.
  • b. Afspraken met externen zijn helder en gecommuniceerd.
  • c. Nazorg voor familie en personeel is geregeld.

Aan de slag

Inspiratie

13. Continuïteit van de organisatie

Er is inzicht in de bedrijfsmatige risico’s en financiële consequenties en het opnamebeleid van bewoners na corona is helder.

Er is inzicht in de bedrijfsmatige risico’s en financiële consequenties en het opnamebeleid van bewoners na corona is helder.

De gevolgen van een corona-uitbraak op een locatie zijn groot en hebben ook bedrijfsmatige consequenties. Hier zijn compensatieregelingen voor beschikbaar. Opnamebeleid moet volgens de richtlijn worden opgestart. Eventuele aanpassingen aan het pand moeten worden opgepakt.

Waar moet de organisatie aan voldoen

  • a. De financiële consequenties zijn in beeld en besproken met financiers.
  • b. Het beleid rond opnieuw opnemen bewoners na corona is helder.
  • c. Er vindt toezicht, verantwoording en reflectie plaats over het beleid en de genomen maatregelen.

Aan de slag

Inspiratie

  • Hoe gaat de uitvoering van de continuïteitsregeling in zijn werk? ‘We hebben van aanbieders terug gekregen hoe fijn ze het vinden dat ze zich in tijden van crisis geen zorgen hoeven te maken over geld,’ zegt Caro Verlaan, senior manager langdurige zorg bij CZ. Ook Dirk Wolbers, manager care bij DSW zegt: ‘Ik heb nog een enkele aanbieder gehoord bij wie het niet goed gaat.’ Lees: Continuïteitsregeling zorgkantoren: vangnet voor verpleeghuizen

14. Dagbesteding en vrijwilligers

Dagbestedingsactiviteiten en -begeleiding en de inzet van vrijwilligers verlopen conform de geldende richtlijnen.

Dagbestedingsactiviteiten en -begeleiding en de inzet van vrijwilligers verlopen conform de geldende richtlijnen.

Door de coronamaatregelen is bezoek door vrijwilligers (die geen structurele functie vervullen) niet mogelijk. Activiteiten in het kader van dagbesteding kunnen worden opgepakt binnen de geldende richtlijnen. Dit vraagt om flexibiliteit en inzet van de medewerkers.

Waar moet de organisatie aan voldoen

  • a. Bekend is welke activiteiten conform de richtlijnen wel of niet door kunnen gaan en op welke wijze.
  • b. Activiteiten die binnen in groepen plaatsvinden verlopen conform de richtlijnen.
  • c. Activiteiten buiten vinden plaats conform de richtlijnen.
  • d. Vrijwilligersbeleid is duidelijk en conform de richtlijnen.

Aan de slag

Inspiratie

15. Vaccineren

Het is van belang dat verpleeghuizen het vaccinatiebeleid baseren op de landelijke richtlijnen.

Het vaccineren gebeurt conform de geldende richtlijnen.

Voor een zorgvuldig en efficiënt verloop van het vaccineren is het van belang dat verpleeghuizen het vaccinatiebeleid baseren op de landelijke richtlijnen en het specifiek voor hun eigen locaties goed geregeld hebben.

Waar moet de organisatie aan voldoen?

1. De logistiek rond het vaccineren is goed geregeld

  • Het landelijke vaccinatiebeleid is bekend.
  • Het eigen locatiebeleid, volgend op landelijk beleid, is helder: wie, wanneer, hoe en waar gevaccineerd wordt.
  • Bewaren vaccins is volgens richtlijnen geregeld.
  • Volgorde van vaccineren is duidelijk.
  • Registratie van vaccinaties is geregeld.
  • Communicatie hulpmiddelen zijn bekend en verspreid.
  • Wettelijke kaders zijn bekend.

2. Het vaccineren gebeurt conform geldende richtlijnen en standaarden

  • Toestemming is geregeld en vastgelegd.
  • Triage vooraf is geregeld.
  • Protocollen voor zelf vaccineren bewoners zijn bekend en beschikbaar.
  • Nazorg is geregeld/observatie bijwerkingen.

3. Het goede gesprek over het vaccineren is intern mogelijk en geregeld

  • Afwegingen zijn helder: hoe voer je het gesprek op de goede manier?
  • Vragen van bewoners, familie en vrijwiligers worden gehoord en besproken.
  • Vragen van personeel worden gehoord en besproken.
  • Begeleiding is geregeld.
  • Er is aandacht voor de gevolgen van niet vaccineren.
  • Er is aandacht voor dilemma’s en ethische vraagstukken.

Aan de slag

Inspiratie

Kenniscoalitie Leren van elkaar

De wegwijzer is tot stand gekomen binnen de kenniscoalitie Leren van elkaar, onder regie van het Vilans-programma Waardigheid en trots op locatie, met input vanuit de volgende partijen:

De wegwijzer en de audit zijn tot stand gekomen onder leiding van Jennie Mast, kennismanager bij Waardigheid en trots op locatie en Margriet Boerma, coach bij Waardigheid en trots op locatie. Opmerkingen of aanvullingen kunt u mailen naar Jennie Mast.

Sleutelfiguren uit de betrokken organisaties vertellen over de aanpak, de impact en de geleerde lessen van corona.

Rijksoverheid

Kijk voor alle actuele informatie over het coronavirus op: MijnVraagOverCorona.nl. Hier geeft de Rijksoverheid antwoord op veelgestelde vragen over het coronavirus.