Morele stress bij palliatieve zorg hoort erbij – maar hoe veer je terug?
Gepubliceerd op: 22-07-2025
Zorgverleners in de palliatieve zorg krijgen regelmatig te maken met morele dilemma’s. Hoe ga je daarmee om? En hoe blijf je in balans? Tijdens het webinar ‘In balans blijven of komen – Morele dilemma’s in de palliatieve zorg’ op 26 juni 2025 gingen Suzanne Metselaar en Malene van Schaik van het Amsterdam UMC in op morele stress en hoe de CURA-methodiek zorgprofessionals hierbij kan ondersteunen.
Veerkracht is niet statisch, maar dynamisch
Het webinar ging over ‘balans’, maar ook de term ‘veerkracht’ kwam veel voorbij. Wat is veerkracht? Suzanne: ‘Balans en evenwicht zijn hele mooie en duidelijke begrippen, maar kunnen ook een beetje statisch klinken. Balans klinkt alsof je altijd in evenwicht moet zijn, terwijl de realiteit is dat situaties je uit balans kunnen brengen. Dat is niet erg: het gaat erom of je kunt terugveren – of je veerkrachtig bent. Veerkracht is dynamisch en kent verschillende dimensies: fysiek, moreel, mentaal, emotioneel, existentieel of spiritueel én sociaal. Zorgen voor veerkracht betekent dus ook ondersteuning bieden op al die vlakken. Veerkrachtige zorgverleners zijn essentieel voor passende (palliatieve) zorg. En dat is een verantwoordelijkheid van het hele systeem.’
Veelvoorkomende dilemma’s die morele stress veroorzaken
Malene: ‘In je werk kun je morele stress ervaren: negatieve emoties doordat je twijfelt of er wel goede zorg wordt geleverd. Dit kan erg belastend zijn; veerkracht is dan nodig om hier goed mee om te gaan. Uit ons onderzoek blijkt dat morele stress in de palliatieve zorg kan ontstaan in uiteenlopende situaties, die we grofweg in zes categorieën kunnen indelen:
- Beleid en protocollen: Richtlijnen botsen soms met je eigen idee van goede zorg.
- Levensbeëindiging: Bijvoorbeeld een patiënt die besluit te versterven omdat euthanasie niet mogelijk is. Hoe ga je daarmee om?
- Samenwerking: Verschillende visies van collega’s, naasten of andere organisaties kunnen spanningen oproepen.
- Wensen van cliënten of naasten: Soms kun je niet voldoen aan hun wensen, bijvoorbeeld door culturele of religieuze verschillen.
- Personeelstekort: Je voelt je bijvoorbeeld verantwoordelijk en werkt door, ook als je eigenlijk ziek bent.
- Afstand en nabijheid: Wat is gepast? Mag je huilen bij een cliënt of naar een uitvaart gaan?’
‘Goede ondersteuning bij zulke dilemma’s is cruciaal om veerkrachtig te blijven.’
Samenwerking rond zingeving en palliatieve zorg
Guido Schürmann, beleidsadviseur bij Agora: ‘Stichting PZNL, Vilans en Agora werken sinds 2024 intensief samen op het gebied van palliatieve zorg, zingeving en proactieve zorgplanning. Die samenwerking kreeg vorm in het LeerDoeDeeltraject Het goede gesprek binnen Waardigheid en trots voor de toekomst, en smaakt naar meer. Het gesprek over goede palliatieve zorg en zingeving is actueel en relevant voor (kwetsbare) ouderen en mensen in de palliatieve fase. Vanuit die gedeelde ambitie organiseerden we dit webinar. In de toekomst volgen er meer gezamenlijke initiatieven.’
CURA helpt bij morele vragen
Suzanne: ‘Om zorgverleners te helpen veerkrachtig te blijven, hebben we samen met de praktijk CURA ontwikkeld. In 2016 kregen we vanuit de palliatieve zorg de vraag: hoe kunnen zorgprofessionals laagdrempelig reflecteren op morele dilemma’s, zonder dat daar direct een ethicus of een lange training voor nodig is?’
‘CURA bestaat uit vier stappen: Concentreren, Uitstellen, Reflecteren en Actie ondernemen. In een klein groepje – of zelfs alleen – neem je ongeveer een half uur de tijd om een situatie te bespreken.
- Concentreren: Sta stil bij de feiten en benoem je dilemma, bijvoorbeeld: “Wat is hier goede zorg?”
- Uitstellen: Onderzoek je gevoelens of oordelen en parkeer deze tijdelijk om open te kunnen reflecteren.
- Reflecteren: Bekijk wat belangrijk is voor alle betrokkenen: cliënt, naasten, collega’s én jezelf.
- Actie ondernemen: Maak een zorgvuldige afweging en bepaal wat je gaat doen.’
‘CURA is flexibel inzetbaar: je kunt het tijdens of na afloop van een situatie, in kleine of – met ervaring – grotere groepen inzetten. Let wel: in grotere groepen duurt het langer en is het minder laagdrempelig. Hoewel het ontwikkeld is voor verpleegkundigen, gebruiken inmiddels ook andere zorgprofessionals het, binnen én buiten de palliatieve zorg.’
‘We zijn onlangs gestart met nieuw onderzoek naar hoe je familie of cliënten actief en veilig kunt betrekken bij morele reflectie. In de praktijk gebeurt dit al, maar er is behoefte aan meer kennis hierover.’
Praktische tips om zelf aan veerkracht te werken
Tot slot: wat kunnen zorgverleners zelf doen om aan hun veerkracht te werken? Malene geeft een aantal praktische tips:
- Spreek je uit. Laat weten waar je tegenaan loopt en waar je behoefte aan hebt. Neem zeggenschap over je veerkracht.
- Ga in gesprek met je team. Wat hebben jullie nodig om in balans te blijven? Welke interventies passen bij jullie?
- Houd een dankbaarheidsdagboek bij. Schrijf elke dag drie dingen op waarvoor je dankbaar bent. Dit vergroot je welzijn.
- Wees mild voor jezelf. Twijfels horen bij het vak. Gun jezelf de ruimte om die serieus te nemen.
Meer weten over CURA en palliatieve zorg?
Meer informatie over CURA en ondersteunende materialen vind je op de website van Palliaweb.