De palliatieve fase start vaak eerder dan mensen denken, namelijk zodra duidelijk wordt dat genezing niet meer mogelijk is. Vanaf dat moment verschuift de focus van ziektegericht behandelen naar zorg en ondersteuning gericht op kwaliteit van leven, behoud van autonomie en aandacht voor zingeving.
Dit vraagt een verandering in de manier van kijken van zowel zorgverleners als patiënten en naasten. Palliatieve zorg is geen einde, maar een manier om het leven zo waardevol mogelijk voort te zetten. Door vroeg in gesprek te gaan over wensen, grenzen en verwachtingen, ontstaat ruimte voor rust en regie.
Door palliatieve zorg te koppelen aan comfort, autonomie en zingeving, verschuift het gesprek van 'einde van zorg' naar 'zorg die ertoe doet'.
Veelgestelde vragen over samenwerken in de palliatieve fase
Gepubliceerd op: 12-11-2025
Hoe zorg je dat patiënten en hun naasten zich écht gesteund voelen in de palliatieve fase? En hoe vind je als professional de juiste verbinding met collega’s in de zorg én het sociaal domein? Lees antwoorden op veelgestelde vragen over samenwerking in de palliatieve fase.
Waardigheid en trots voor de toekomst organiseerde in oktober 2025 het webinar Samenwerken in de palliatieve fase - Verbinden met patiënt, naasten en sociaal domein in samenwerking met Agora en Stichting PZNL. Gastsprekers Arjan Koreman (beleidsadviseur sociaal domein, gemeente Zundert) en Jannie Ruitenbeek (palliatieve zorg verpleegkundige, Curadomi thuiszorg, Lelie zorggroep) spraken over het belang van samenwerking. Beiden benadrukten dat vroege, betrokken en integrale zorg – met oog voor de patiënt, mantelzorgers en het sociaal netwerk – de palliatieve fase waardevoller maakt voor iedereen. In dit artikel vind je hun antwoorden op de veelgestelde vragen.
Deze termen worden vaak door elkaar gebruikt, maar betekenen iets anders.
- Palliatieve zorg richt zich op kwaliteit van leven, symptoombestrijding en ondersteuning bij lichamelijke, psychische, sociale en spirituele vragen.
- Terminale zorg verwijst naar de laatste fase van het leven (vaak dagen of weken voor het overlijden), waarin comfort en nabijheid centraal staan.
- Uitbehandeld betekent niet dat er geen zorg meer mogelijk is. Integendeel: palliatieve zorg begint juist daar waar genezende behandelingen stoppen. Er blijft altijd iets te doen voor het welzijn van de patiënt.
Goede palliatieve zorg vraagt om samenwerking over de grenzen van de zorg heen. In de praktijk werken zorgverleners en sociaal werkers vaak langs elkaar heen. Maar juist die verbindingen kunnen veel verschil maken. Wanneer je elkaars aanbod kent, ontstaat ruimte voor maatwerk en een breder perspectief op kwaliteit van leven.
Het sociaal domein kan op verschillende manieren bijdragen:
- Vrijwilligers die ondersteunen bij zinvolle activiteiten.
- Welzijnsmedewerkers die mantelzorgers ontlasten.
- Gemeenten die via de Wmo voorzieningen zoals trapliften of huishoudelijke hulp mogelijk maken.
Daarnaast versterkt het sociaal domein het sociale netwerk rondom de patiënt, zodat familie, buren en vrienden betrokken blijven. Op Agora.nl lees je meer over de rol van het sociaal domein en waarom die rol zo belangrijk is bij palliatieve zorg en ondersteuning aan mensen met een ongeneeslijke ziekte en hun naasten.
Mantelzorgers zijn vaak de stille krachten achter de zorg. Ze kennen de patiënt door en door en weten wat er toe doet. Maar mantelzorgers dragen vaak ook een zware last. Het is daarom essentieel hen niet alleen te informeren, maar echt te betrekken als partners in de zorg.
Open en gelijkwaardige gesprekken zijn hierbij cruciaal. Vraag wat ze nodig hebben, waar hun grenzen liggen en hoe ze ondersteund kunnen worden. Soms gaat het om praktische hulp of respijtzorg. Soms om erkenning en een luisterend oor. Door aandacht te hebben voor mantelzorgers, blijft niet alleen de patiënt beter in balans, ook het netwerk rondom de patiënt blijft sterker.
Zicht op alle zorgbehoeften vraagt vooral goed luisteren, aandacht en nieuwsgierigheid, niet alleen meten. Het USD 4D-instrument kan hierbij helpen omdat je klachten, zorgen en wensen in vier dimensies verkent. Lichamelijk, psychisch, sociaal en zingeving.
Je ziet niet alleen de klachten, maar ook wat iemand gelukkig maakt of waar hij kracht uit haalt. Daarnaast bevordert het de samenwerking met betrokken professionals, zodat zorg beter op elkaar aansluit en geen belangrijke thema’s over het hoofd worden gezien.
Het USD-4D kun je inzetten zodra duidelijk is dat iemand een ongeneeslijke ziekte heeft of bij toenemende kwetsbaarheid. Hoe eerder het gesprek plaatsvindt, hoe beter. Gebruik het bijvoorbeeld tijdens evaluatiegesprekken, MDO’s of bij het opstellen van een zorgplan. Herhaal het periodiek om veranderingen te volgen.
De eerste lijn (huisartsen, wijkverpleegkundigen, palliatieve zorg verpleegkundigen, praktijkondersteuners en maatschappelijk werkers) is vaak het belangrijkste aanspreekpunt voor patiënten in de laatste levensfase. Omdat zij dicht bij de patiënt staan, kunnen zij op tijd signaleren als iemand kwetsbaarder wordt of andere zorg nodig heeft.
Proactieve samenwerking met specialisten in de tweede lijn (zoals ziekenhuiszorg, het sociaal domein en vrijwilligers) vergroot de impact van de eerste lijn. Hulpmiddelen zoals het USD 4D en de Surprise Question – zou het mij verbazen als deze patiënt binnen een jaar overlijdt? – helpen om het gesprek te starten en plannen te maken die passen bij iemands wensen.
Vrijwilligers zijn een onmisbare schakel in de palliatieve fase. Ze bieden tijd, aandacht en nabijheid, juist wanneer het druk is in de zorg. Een praktisch begin is contact leggen met het sociaal wijkteam of de lokale coördinator mantelzorg. Zij kennen de sociale kaart van de gemeente en weten welke organisaties in de buurt actief zijn. Maak van samenwerking iets structureels. Plan eens per jaar een kennismoment of overleg, zodat lijnen kort blijven.
Veel regio’s hebben een netwerk palliatieve zorg waarin vrijwilligersorganisaties zoals VPTZ (Vrijwilligers Palliatieve Terminale Zorg) actief zijn. Ook lokale welzijnsorganisaties, kerken en mantelzorgsteunpunten kunnen helpen om vrijwilligers te vinden.
Wil je naast antwoorden ook concrete tips, praktijkvoorbeelden en adviezen uit het webinar zien? Lees dan Samenwerken in de palliatieve fase: praktische inzichten uit de praktijk.