ToekomstKompas

Het is belangrijk te beginnen met een scherp geformuleerde vraag. Daarvoor is inzicht in de opgave van belang. Waar begint het te knellen als je zo doorgaat? Inbreng vanuit verschillende betrokkenen is daarbij cruciaal, denk daarbij in ieder geval aan cliënten, mantelzorgers en zorgmedewerkers. 

 Je zult merken dat de oorspronkelijk geformuleerde vraag waarschijnlijk gaat kantelen na bestudering van relevante trends en ontwikkelingen. Dit zal zeker gebeuren na het omdenken.

In gesprek gaan met je doelgroep 

Waar strategische toekomsttrajecten nog wel eens mis gaan, is bij het niet goed betrekken van de verschillende doelgroepen of het niet kennen van de waarden en behoeften van je doelgroep. Hierdoor sluiten oplossingen niet aan bij (veranderende) behoeften. Maak gebruik van methodieken om dat wel te doen. We zetten er een aantal op een rij:

• Toekomstpraat Waardigheid en trots voor de toekomst. ToekomstPraat nodigt je uit om samen met teamgenoten, cliënten, naasten, vrijwilligers, managers en bestuurders het gesprek aan te gaan over de toekomst van de zorg. Het is een set van 40 gesprekskaarten met ethische vragen, stellingen en dilemma's. Uitwisselen wat we belangrijk vinden met elkaar voor de organisatie van de toekomst, helpt je bij het maken van keuzes in het hier en nu. ToekomstPraat komt beschikbaar in het eerste kwartaal van 2024. 
• De theatervoorstelling ‘Mag ik je kussen?’ is speciaal ontwikkeld voor iedereen die werkt in de verpleging, verzorging en thuiszorg. Doel van de voorstelling is om het gesprek over de toekomst van het werk in de zorg aan te jagen. 
• Gesprekskaarten: ‘Praat vandaag over morgen, hoe zie jij de weg naar ouder worden?’ Deze gesprekskaarten (pdf) zijn een initiatief van Actiz. 
• ‘Hoe dan?’ is een campagne waarbij het gesprek over de toekomst van de zorg centraal staat. Over de uitdagingen die onze sector kent en de oplossingen die we nodig hebben om het werk in de zorg anders te organiseren. Bekijk de campagne Hoe dan? op de website van Actiz. 
• Serious game: Toekomstscenariospel over een toekomstperspectief voor de betrokkenen bij het verpleeghuis en een richting voor de zorgorganisatie. Bekijk de serious game Toekomstscenariospel op de website van Kennisland. 
• Hoe kunnen ouderen op een fijne manier oud worden in hun eigen omgeving? Daarvoor is het belangrijk om goed te luisteren naar wat ouderen zelf vinden en willen. Movisie heeft een Toolkit wensen en behoeften ouderen waarmee je in gesprek gaat met ouderen. 

 Wat weten we al over behoeften van verschillende doelgroepen? Een greep:

• Hoe wil Nederland oud worden? Bekijk dit onderzoek van Actiz uit 2020. 
• Actiz publiekscampagne ‘Praat vandaag over Morgen’ 
• Ouder worden 2020-2040. 28 portretten van ouderen in Cliëntportretten van bureau HHM 
• White paper Motivaction – Wat werkt bij wie? (2018)  
• Peiling van Alzheimer Nederland over woonwensen van ouderen met dementie. 

Naast het kennen van de opgave van jouw organisatie en de behoeften van jouw specifieke doelgroepen, is het van belang rekening te houden met relevante trends en ontwikkelingen.

We raden aan gebruik te maken van beschikbare trends en toekomstbeelden, zoals in het lijstje hieronder. Omdat deze trends soms als ‘hoog over’ worden ervaren, werken we binnen het programma Waardigheid en trots voor de toekomst aan een overzicht van de meest relevante trends, ontwikkelingen en belemmeringen die specifiek zijn voor de ouderenzorg. De data zijn nu niet publiek beschikbaar, maar organisaties die deelnemen aan een traject kunnen hier wel gebruik van maken.

Trendrapporten en scenario’s

• Ouder Worden 2040: een transformatieagenda voor een ouder wordende samenleving. Inclusief trendrapport en scenario’s. 
• Digitaal boekje met toekomstbeelden die schetsen hoe gezondheid en zorg er in Nederland uitzien anno 2030, van HealthHolland: Van toekomstbeelden naar toekomstgerichte actie voor noodzakelijke impact. 
• Vier toekomstbeelden ouderenzorg 2030 (pdf) van de Argumentenfabriek. Bekijk ook het filmpje Toekomstbeelden Ouderenzorg (YouTube) .
• Het rapport #HoeDan? uit 2021 geeft een helder en inspirerend overzicht van de meest richtinggevende trends en ontwikkelingen in de VVT-branche. Lees over de trends in het FWG Trendrapport VVT (pdf).

Om van een bulk aan trends tot relevante trends en ontwikkelingen te komen, is het goed om te categoriseren en prioriteren. Wat zijn de meest relevante ontwikkelingen voor jouw vraagstuk? Gebruik daarbij een van deze werkvormen: 

• Futures Triangle. Dit is een manier om trends te categoriseren naar trends die belemmeren, trends die de huidige wereld optimaliseren en trends die voor verandering kunnen zorgen. 
• PESTEL framework. Dit is een manier om trends te categoriseren naar Politiek, Economie, Sociaal, Technologie, Ecologie en Juridisch. Zo kom je er achter of je op al deze categorieën voldoende input hebt, of dat je een blinde vlek hebt. 
• Impact*Onzekerheid canvas. Hiermee kun je trends prioriteren. Aan de hand van de mate van impact die een trend heeft op jouw vraagstuk én de mate van zekerheid dat deze trend zich daadwerkelijk gaat ontvouwen. Trends met lage impact zijn niet zo interessant. Met trends met hoge onzekerheid ga je anders om dan trends met hoge mate van zekerheid. 

Misschien wel de meest belangrijke stap van allemaal is het omdenken, oftewel ‘reframen’. Als je nieuwe oplossingen toepast in een oud denkkader, dan krijg je een duur, oud systeem. Het is de kunst om een nieuw denkkader te zien. Door rekening te houden met alle relevante trends en ontwikkelingen zorg je ervoor dat het nieuwe kader toekomstbestendig is. Verder is het van belang om over huidige aannames heen te kunnen stappen. Dat noemen we omdenken. Omdenken is erg lastig, omdat onze hersenen getraind zijn in oude patronen te denken. Loskomen van het hier en nu is daarom essentieel. Daar zijn verschillende manieren voor en werkvormen om het omdenken te begeleiden: 

• Reframe canvas
• Futures Lab. Voor degenen die echt los willen komen, en daar tijd en moeite in willen investeren. 

Nadat je een nieuw, toekomstbestendig denkkader hebt geformuleerd, ga je dit concretiseren. Zo kom je tot oplossingen die bij het nieuwe denkkader horen. Essentieel hierbij is om te denken in termen van behoud, opbouw en afbraak. We zijn nog wel eens geneigd op te bouwen, zonder af te breken.

Hier zijn verschillende manieren voor, zoals deze methoden: 

• Bepaal de randvoorwaarden die nodig zijn voor de beoogde situatie met de Moonshot trends (website Vilans)  
• Gebruik de scenario’s van Ouder Worden 2040, inclusief toolkit 
• Gebruik Design Thinking om van veranderthema’s tot concrete actie te komen. Lees bijvoorbeeld hoe Thebe sneller is voorbereid op 2030 met design thinking 

Je kunt je ook laten inspireren door goede voorbeelden uit het land. Kopieer, pas aan en plak het concept van andere organisaties, en leer door toe te passen op jouw organisatie! Bedenk wel dat de reis vaak nodig is om de bestemming te bereiken.