Warme technologie voor mensen met dementie

Foto: David Jagersma

Het aantal mensen met dementie zal de komende jaren alleen maar toenemen. Technologie kan helpen om het leven voor hen (en voor hun omgeving) aangenamer te maken. Maar dan moet het wel ‘warme technologie’ zijn, die de behoefte van de ouderen als uitgangspunt neemt. Dr. Ir. Rens Brankaert vertelde hierover bij het congres Zoek het uit! op 31 januari 2019.

De opa van Rens Brankaert hield ervan om er op de fiets op uit te gaan. Maar bij het ouder worden werd hij ook vergeetachtiger. Soms wist hij de weg naar huis niet meer te vinden. Toen hij steeds vaker verdwaalde, kreeg hij een gps-zender mee, zodat zijn familie hem kon opsporen. Maar daar had opa zelf niets aan. Hij was nog steeds de weg kwijt.

Dit inspireerde Rens tijdens zijn promoveren om een andere oplossing te zoeken. Een oplossing die zijn opa als startpunt nam. Wat had die nodig om niet meer te verdwalen? Samen met Rian de Jong nam hij dezelfde gps-technologie en bouwde er een kompas omheen. Dat kon zijn opa meenemen op zijn tochten. De naald van het ‘Welthuis-kompas’ wees altijd in de richting van thuis, zodat opa wist welke kant hij op moest.

Persoonlijk versterkend

Het kompas is een voorbeeld van ‘warme technologie’: gericht op het ondersteunen en verbeteren van het welzijn met technologie die gebruiksvriendelijk, niet-intimiderend en persoonlijk versterkend is. Dit in tegenstelling tot ‘koude technologie’. Die begint eerder bij wat er mogelijk is in plaats van wat nodig is. Warme technologie begint bij de behoefte van de oudere en wordt ontwikkeld in samenwerking met die oudere en zijn omgeving.

Geen oplossing voor dementie

Brankaert is inmiddels assistent professor aan de Faculteit Industrial Design, Systemic Change groep. Warme technologie voor mensen met dementie is de komende jaren hard nodig, stelt hij. De hoop op een snelle medische remedie neemt af. Op de dag van het congres meldt de website van Alzheimer Nederland dat een groot onderzoek naar het medicijn Crenezumab tegen de ziekte van Alzheimer geen positief effect laat zien. Steeds minder farmaceuten investeren nog in onderzoek naar geneesmiddelen tegen dementie.

Samen kijken wat nodig is

Die warme technologie moet aansluiten bij persoonsgerichte belevingszorg. Dat betekent dat je samen met betrokkenen gaat kijken wat er nodig is. Met de oudere en diens familie, met de verzorgende, met andere disciplines in het verpleeghuis, tot en met de schoonmaak aan toe. Wat hebben zij nodig om tot zinvolle interactie te komen met de bewoner?

Nachtzuster in pyjama

De Technische Universiteit Eindhoven werkt vanuit die filosofie samen met zorgorganisatie Pleyade in Arnhem. In een van de locaties zijn diverse ideeën in praktijk gebracht, van de nachtdienst in pyjama en duster tot de mogelijkheid voor bewoners om te helpen in het huishouden, zelfs om te strijken. Bewoners en medewerkers profiteren daarvan: het aantal crisissituaties halveerde en het ziekteverzuim liep terug van 15 naar 5 procent.

Beleefkamer

In augustus 2018 werd op de locatie Thuvine van Pleyade een ‘beleefkamer’ in gebruik genomen. Dit is een ruimte die zich aanpast aan de bewoner die in de kamer komt. Enkele geschakelde flatscreens vormen samen een venster op de wereld. Wat dat venster laat zien, hangt af van de persoon die in de kamer is. Via een badge herkent het systeem de bewoner. Het systeem kent ook de muzikale voorkeuren van de bewoner. Een fotolijstje toont automatisch een foto uit het verleden van de bewoner.

Dancing Queen

Brankaert laat een video zien van een demente mevrouw die met haar man in de kamer plaatsneemt. Het venster kijkt uit op een kasteel. “Daar woonde ik tegenover”, prevelt de mevrouw met een glimlach. Even later klinkt Abba’s ‘Dancing Queen’ uit de boxen. Zachtjes zingt ze mee. Ze raakt met haar man aan de praat over vroeger. “Zij was de eerste proefpersoon”, licht Brankaert toe. “Het was een prachtige reactie.”

Persoonsgericht

De beweegkamer sluit optimaal aan bij de individuele situatie van de bewoner. “Alle mensen verschillen”, zegt Brankaert. “Eén design voor iedereen werkt niet. We werken nu nog met vragenlijsten voor familie, zodat zij informatie kunnen leveren. Gelukkig vonden we op YouTube één video van het kasteel. We onderzoeken of we een portal kunnen maken zodat familie de informatie kan uploaden.”

Muziekkussen

Een ander voorbeeld van warme technologie is VITA, een kussen met verschillende vlakken. Als iemand z’n hand op de vlakken van het kussen legt, speelt het muziek en geluiden af die herinneringen oproepen. Dit heeft een positieve effecten op mensen met dementie. Het kussen is ook nog eens slim: hij weet wie het vast heeft. Eén kussen kan dus door meerdere mensen gebruikt worden.

Platenspeler

De Sentic heeft ook met muziek te maken. Dit is een aanpasbare muziekspeler, ontwikkeld door Myrte Thoolen. De Sentic ziet eruit als een gestileerde platenspeler waar een elpee op ligt. Zo heeft de gebruiker direct de associatie met muziek. Hij is heel eenvoudig te bedienen: het volume en het volgende nummer. Geluiden en muziek worden aangepast aan de fysieke en cognitieve vaardigheden van de persoon die hem gebruikt.

Aanvulling op menselijk contact

Al deze innovaties zijn tot stand gekomen in nauwe samenwerking met zorginstellingen, bewoners en familie, benadrukt Brankaert. “We ontwerpen de apparaten niet in een ivoren toren, maar in de zorgcontext. De samenwerking bevalt heel goed en scheelt veel tijd. We beginnen met ‘probes’, kijken hoe mensen ermee omgaan en erop reageren. Zo leren we wat wel en wat niet werkt. De technologie is altijd een aanvulling en geen vervanging van menselijk contact.

Verslag door: Jos Leijen

Meer weten

• Dr. Ir. Rens Brankaert heeft in oktober 2018 een vergelijkbare lezing gehouden voor de Universiteit van Nederland. Deze lezing kun je terugkijken op YouTube.