‘Cultuursensitief werken vraagt bewustzijn en begrip’

Gastspreker tijdens de bijeenkomst was Jeanny Vreeswijk-Manusiwa. Toen werkte ze nog bij NOOM (Netwerk van Organisaties van Oudere Migranten). Bekend met de praktijk van binnenuit, omdat ze ook werkzaam was bij een woonzorgcentrum voor mensen met een Molukse, Indische of Turkse achtergrond.

Afspiegeling van de maatschappij

Een korte opiniepoll bij de start van de bijeenkomst laat zien waarom de ruim zeventig deelnemers diversiteit een belangrijk thema vinden. Vanuit welk motief vinden zij aandacht voor diversiteit vooral belangrijk: vanuit het oogpunt van gelijkheid, legitimiteit, creativiteit of aantrekkelijk werkgeverschap? Legitimiteit staat duidelijk bovenaan. Volgens de deelnemers moeten zorgorganisaties een afspiegeling zijn van de maatschappij, zodat ze ook beter herkenbaar zijn en aansluiten bij hun cliënten. Gevolgd door gelijkheid en aantrekkelijk werkgeverschap. Vreeswijk-Manusiwa noemt het een mooie basisgedachte, maar benadrukt dat er overal in het land nog veel werk te doen is. Dat blijkt ook uit het antwoord op de andere opinievraag: volgens 60 procent van de deelnemers is er binnen hun organisatie nog te weinig aandacht voor diversiteit en inclusie.

Vreeswijk-Manusiwa vertelt dat ze geen ‘doe-het-zelfpakket’ heeft meegenomen, maar deelt wel diverse tips uit. Zo geeft ze bijvoorbeeld deelnemers mee om open te staan voor diversiteit in de breedste zin van het woord. Dus naar meer dan etniciteit te kijken, ook in je privéleven. ‘Want je neemt jezelf overal mee naartoe. Er liggen altijd menselijke waarden onder wat je doet.’

Structurele aandacht

Omgaan met diversiteit bestaat volgens de gastspreker niet uit één methode. ‘Het zijn dynamische processen waarin je met elkaar bespreekt hoe je respectvol samenwerkt en wat het beste is voor bewoners. Het is te kort door de bocht om te zeggen dat bijvoorbeeld een Turkse zorgverlener het beste is voor een Turkse bewoner. Iemand met een niet-Nederlands uiterlijk zou zich best heel Nederlands kunnen voelen. Het gaat erom de juiste match te vinden met de bewoner en dat heeft niet alleen te maken met de culturele achtergrond. Iedereen wil op een veilige manier ouder worden, gelijkwaardig behandeld en gezien worden. In de praktijk is dat nog best moeilijk om toe te passen.’

Vreeswijk-Manusiwa pleit vooral voor structurele in plaats van projectmatige aandacht voor diversiteit. Blijvende aandacht, niet alleen op de werkvloer, tijdens werkoverleg en intervisiemomenten, maar ook op bestuursniveau in het managementteam en de Raad van Toezicht. Scherp geformuleerd: ‘Die RvT’s zijn gewoonweg te wit. Zeggen dat mensen met een andere achtergrond niet te vinden zijn, is niet meer van deze tijd.’

Inclusieve werkomgeving

Het gaat niet alleen om meer diversiteit, maar vooral om hoe je met die diversiteit omgaat. De uitdaging is om een werkomgeving te creëren waarin verschillende perspectieven gehoord worden en iedereen zijn unieke kennis en ervaring kan inbrengen. Dan heb je het over inclusie.

Successen en dilemma’s

Na de voorbeelden en tips gaan de deelnemers uiteen in vijf breakout rooms. Ondanks de beperkte tijd levert dat een schat aan informatie en uitwisseling op. Deelnemers delen geslaagde voorbeelden uit het land van herkomst, van een Indische verpleegafdeling waar ‘haast’ niet bestaat, een voorbeeld van een door een mantelzorger opgericht intercultureel ontmoetingscentrum en van dagbestedingsactiviteiten die aansluiten bij de belevingswereld van Turkse ouderen.

Maar ze schuwen ook niet om de dilemma’s te benoemen die diversiteit onder collega’s en ouderen met zich meebrengt. Twee deelnemers vertellen over hun ervaring om een minderheid op de werkvloer te zijn. Ze vinden het soms lastig om bespreekbaar te maken dat volgens hun normen de kwaliteit van zorg soms in het geding komt. Bijvoorbeeld wanneer een jonge vrouwelijke medewerker van niet-Westerse komaf een oudere cliënt niet wil of mag tegenspreken. En de zorg wordt aangepast naar wat de cliënt wil, ook als dat niet is wat andere collega’s denken dat het beste is voor de cliënt. Daar haakt een andere deelnemer op in: ‘Voor een goede of professionele omgang met collega’s en zorg bestaat geen objectieve norm, omdat dit in verschillende culturen iets anders kan betekenen. Kun je het daar met elkaar over hebben en hoe bepaal je dan naar welke norm je streeft als team en organisatie?’

Referentiekader

In een andere break out room gaat de discussie over of het wel nodig is om focus op cultuur-sensitieve zorg te leggen of dat het vooral draait om het geven van goede persoonsgerichte zorg. De deelnemers zijn het erover eens dat het belangrijkste is om naar de persoon te kijken. Vanuit een holistische visie en met oprechte belangstelling. ‘Laten we het niet nog complexer maken met weer een nieuwe leidraad, maar naar de bewoner kijken en daar goed bij aansluiten’, zegt een van de deelnemers.

Dat standpunt krijgt niet van iedereen bijval. Volgens sommige deelnemers is er meer nodig: ‘Het helpt enorm als je je bewust bent dat iedereen vanuit zijn eigen referentiekader kijkt en dat dit sterk beïnvloed wordt door culturele verschillen. Het helpt als je met kennis en inzichten vanuit andere culturen de zorg kunt vormgeven. Om persoonsgericht én cultuursensitief te werken is het nodig om bewust te zijn van verschil in referentiekaders. Besef te hebben dat het uitmaakt waar je opgegroeid bent.’ Om die kennis met elkaar te delen is een veilige leercultuur nodig, concluderen ze.

Nieuwe collega’s

Tot slot delen deelnemers tips voor het werven van nieuwe collega’s. Jeanny Vreeswijk-Manusiwa raadt aan om met een andere blik naar vrijwilligers en mantelzorgers te kijken. Daar zitten veel potentiële collega’s bij. Een zorgverlener uit Brabant haakt daarop aan en vertelt over Eftelingmedewerkers die bij haar zorgorganisatie worden ingezet en zo proeven van het werk. Ook zien ze kansen vanuit de maatschappelijke stage. En is een kwaliteitsmedewerker enthousiast dat het initiatief van haar organisatie voor gecombineerde taalles en opleiding in de zorg na tien jaar weer nieuw leven wordt ingeblazen.

Door Anja Klein

Overzicht van cultuurspecifieke zorginstellingen en initiatieven

NOOM heeft een overzicht gepubliceerd van instellingen en organisaties die een aanbod in zorg, wonen en welzijn hebben voor ouderen met een migratieachtergrond.
Dit overzicht is te zien als een groeidocument. Wijzigingen, aanvullingen, opmerkingen kan je mailen naar info@netwerknoom.nl

• Naar het overzicht cultuurspecifieke zorg

Meer weten

• Bekijk het dossier: ‘Omgaan met diversiteit’ op zorgvoorbeter.nl
• NOOM publiceerde een overzicht van 150 instellingen met een aanbod in zorg, wonen en welzijn voor ouderen met een migratieachtergrond.
• Bekijk de video van Jitske Kramer over inclusie in teams
• Bekijk de publicatie Kleurrijke zorgverleners
• Lees meer over cultuursensitief werken in de zorg