Zorgen in tijden van corona: een reisverhaal met geleerde lessen, kansen en tips

Van top tot teen geraakt

Bestuurders, managers en medewerkers vertelden dat corona hun organisaties vorig jaar van top tot teen heeft geraakt. Het was zo onwerkelijk wat er gebeurde, ze hadden het gevoel in een film te zijn terechtgekomen. Sommige organisaties zijn relatief hard getroffen en kenden veel besmettingen. Er was ook angst: ‘Hoe moeten we verder?’ Het leven van bewoners kwam op zijn kop te staan doordat zij een tijdlang geen bezoek kregen en geen dagbesteding hadden.

Organisaties zijn vanaf maart 2020 meteen aan de slag gegaan om grip te krijgen op de nieuwe situatie: er werden onder andere corona-afdelingen en crisisteams opgezet. Beschermingsmaterialen werden aangeschaft. Tussen bestuurders, managers en teams werden korte lijnen georganiseerd. Men kreeg een sterke band met elkaar en er kwam steeds meer onderlinge waardering. Men had elkaar hard nodig.

Twee werelden

Medewerkers hadden veel zorgen over de bewoners; er waren veel vragen en ook veel zorgen over hun eigen gezondheid. Ook waren ze bang om cruciale fouten te maken die de gezondheid van bewoners negatief konden beïnvloeden. Daarnaast gebeurde er van alles in de thuissituatie van medewerkers. Er leken twee werelden te ontstaan: de werkwereld en de leefwereld. In de werkwereld waren zorgverleners erg op elkaar aangewezen en stonden ze dag en nacht voor elkaar klaar. Daarnaast was er hun leefwereld, waar ze echter vaak maar weinig deel van uitmaakten. Familie en vrienden zagen ze nauwelijks, om het risico op coronabesmetting zo klein mogelijk te maken.

Volhouden: hoe?

De focus in veel teams kwam te liggen op de vraag: ‘Hoe gaan we dit met elkaar volhouden?’ Medewerkers die moe waren en het gevoel hadden dat ze het niet vol konden houden, kregen het verzoek om hun dienst te ruilen, om op die manier uitval te voorkomen. Er kwam meer ruimte voor persoonlijke aandacht voor de medewerker: ‘Hoe gaat het met je?’

Bestuurders en managers merkten dat medewerkers heel verschillend omgingen met de onzekerheid die corona gaf. Een organisatie richtte een nazorgteam in, dat echt ging luisteren naar wat voor medewerkers belangrijk was in heftige situaties rond corona. Zij kregen tips hoe deze periode goed door te komen. Daarbij was er vooral aandacht voor de medewerkers die alleen wonen: ‘Je kunt er niet vaak genoeg over praten.’ Hierbij stelde het nazorgteam vragen als: ‘Wat ga je doen na je dienst? Heb je iemand die je opvangt? Hoe neem je afstand?’ De vertrouwelijke gesprekken werden door de medewerkers erg gewaardeerd.

Geleerde lessen, kansen en tips

De reis is nog niet ten einde. De situatie rondom corona zal nog een tijd voortduren. Uit de reisverhalen komen ook nieuwe onzekerheden naar boven. Hoe houden we het vol en hoe zorgen we ervoor dat we met elkaar het goede blijven doen voor bewoners, hun familie en voor elkaar? Er zijn veel inzichten opgedaan die te maken hebben met ‘de bedoeling’. Waarom doen we wat we doen en wat hebben we nú nodig? Niet alleen voor de cliëntenzorg, maar zeker ook voor de inzetbaarheid van medewerkers. Welke keuzes dragen bij aan goede zorg en aan het welzijn van medewerkers?

Veranderbereidheid

Het gevoel van vertrouwen in elkaars kwaliteiten en de ruimte om zelf keuzes te maken, zorgen bij zorgmedewerkers voor meer creativiteit en durf om te experimenteren. Ondanks alle onzekerheden en angsten. Dit werd ook gefaciliteerd vanuit de organisatie door het snel en flexibel inspringen op behoeften vanuit de praktijk. Het besef groeide dat de kwaliteit van de zorg afhankelijk is van de inzetbaarheid van diegenen die de zorg en ondersteuning moeten geven. Er kwam meer aandacht voor de vragen van het zorgend personeel, evenals voor hun behoefte aan invloed op te maken keuzes en hun (emotioneel) welbevinden. Het gevoel van verbinding en dat van invloed werden hierdoor versterkt, waardoor een verandering eerder gezien werd als een kans in plaats van als een bedreiging.

(Her)waardering van elkaars kwaliteiten

De uitdaging was enorm. Daarom was het nodig om ieders kwaliteiten te kennen en te benutten om goed om te gaan met corona, het werk aan te kunnen en de moed erin te houden. Het doel was helder: ‘Hoe komen we hier met z’n allen zo veilig mogelijk doorheen?’ Dit zorgde voor een grote saamhorigheid en voor nieuwe manieren van werken. Werkgrenzen vervaagden en taken werden van elkaar overgenomen. Deze saamhorigheid en het – vaak verbeterde – inzicht in elkaars werk, zorgden voor een sfeer waarin er naast werkinhoud ook meer persoonlijke aandacht voor elkaar was. Leren en veranderen doe je het beste met elkaar; niet in je eentje, maar samen: bewoners, familie en álle medewerkers. Er kwam ruimte voor het tonen van kwetsbaarheid, meer aandacht voor de emoties en beleving van alle betrokkenen. De vraag ‘hoe gaat het met je?’ werd vaker gesteld.

Persoonsgerichte zorg

‘Waarom doen we de dingen die we doen?’ Maar ook: ‘Er kan meer dan we dachten.’ Bijna alles werd kortcyclisch geleerd in de praktijk: leren op de werkplek en op het moment dat je het nodig hebt. Ook vond er reflectie plaats op het eigen handelen en op de relatie met anderen. Veel inzichten zijn opgedaan rondom persoonsgerichte zorg en de zelfredzaamheid van cliënten. Doordat bijzaken wegvielen of gewoonweg de capaciteit hiervoor wegviel, kwamen vaste en ingesleten patronen en vooringenomen denkbeelden van medewerkers aan het licht. Deze reflectie had positieve effecten op:

1. de concrete vertaling van de visie op persoonsgerichte zorg naar de toepassing ervan in de praktijk
2. de relatie die zorgverleners hadden met bewoners en hun naasten. Zorgverleners gingen op zoek naar het antwoord op de vraag: ‘Hoe kan ik nú de juiste aandacht geven aan bewoners en familie; wat hebben ze echt nodig?’ Persoonsgerichte zorg in topvorm!

Meer weten

• Download de Vilans publicatie: Zorgen in tijden van corona, een reisverhaal met geleerde lessen, kansen en tips (pdf)
• Download de tips bij het reisverhaal (pdf)
• Bekijk de CoronaWegwijzer met alle informatie, tools, handreikingen en praktijkverhalen over corona in het verpleeghuis