Wilco Achterberg: ‘Dit is waarvoor we het doen’

De aanpak

Notulen van crisisteams

‘De manier waarop we als academische werkplaatsen de vinger aan de pols hielden, is inmiddels bekend: van 41 verpleeghuisorganisaties werd elke week op een vast moment de notulen van de crisisteams geanalyseerd. Niet altijd waren alle notulen op tijd beschikbaar. Gemiddeld kregen we per week van 20 tot 25 organisaties notulen binnen en zeker in het begin waren dat notulen van dagelijkse vergaderingen. Dan hebben we het over notulen van crisisteams in huizen waar in totaal zo’n 30 tot 40.000 patiënten verblijven. Dat was voor ons voldoende representatief. De analyse van die notulen aan de hand van zes thema’s leverde de basis voor onze adviezen.’

Handen in het haar

‘In ons onderzoek van de wekelijkse notulen van de crisisteams richtten we ons op de grotere organisaties. Voor de situatie in de kleine verpleeghuizen was ons onderzoek niet representatief. Die deden niet mee, maar zij hadden het vaak wel het moeilijkst. Die kleine verpleeghuizen zijn vaak van het type dat tot voor kort nog een verzorgingshuis was en waar de huisarts de medisch zorg nog doet. Die huizen zaten met de handen in het haar. Wij adviseerden ze om aansluiting te zoeken bij de grotere huizen. Onze doelstelling vanaf dag 1: leer van de sterkere broeders. Dat was ook wat in de praktijk vaak gebeurde.’

De valkuilen

Spagaat

‘Het probleem was dat we als wetenschappelijke werkplaatsen niet zo gek veel konden doen. Onze niche is het stimuleren dat mensen kunnen leren. Maar dat is meteen ook onze beperking. We doen in kennis, niet in het nemen van maatregelen. En je zou in een situatie als deze willen dat je meer maatregelen kunt nemen. Het voelde soms als een spagaat.’

Verwarring over adviezen

‘We adviseerden organisaties om zich aan de RIVM-normen te houden. We wilden eenduidigheid, maar zagen dat dit niet helemaal zo werkte. We ontdekten dat corona-adviezen van RIVM, GGD en Verenso in de tijd op een aantal punten van elkaar verschilden. Dat gaf verwarring. Verpleeghuizen moesten maar kiezen welke richtlijn ze wilden volgen. Zo werd bijvoorbeeld verschillend geadviseerd over hoe lang iemand met het virus besmettelijk blijft. Virusdeeltjes kunnen in de ontlasting nog weken actief blijven. Maar kunnen die deeltjes in de ontlasting ook andere mensen besmetten? Daar werd verschillend over gedacht. Maar feit was dat we het gewoon niet wisten. Daardoor konden we verpleeghuizen hierover geen eensluidend advies geven. Naar de verpleeghuizen toe moet in de toekomst duidelijker zijn welke richtlijn zij het beste kunnen volgen. De keuze voor die richtlijn ligt – vind ik – bij het regionale hoofd van de GGD, zo dicht mogelijk bij het verpleeghuis.’

De impact

Niet voorziene gevolgen

‘De impact zat ‘m niet alleen in het risico van de besmettingen en het leed waarmee dat gepaard gaat, maar ook in de niet voorziene gevolgen voor het leven van alledag. Bedreigingen van familieleden bijvoorbeeld en gebons op de ramen wat tot veel onrust leidde. En bewoners en medewerkers werden soms gek van al die goedbedoelde optredens op het plein voor het verpleeghuis.’

De spanning

Vooral de eerste weken

‘Spannend was het vooral in de eerste weken. Ik werk niet alleen bij het LUMC maar ben ook specialist ouderengeneeskunde bij verpleeghuis Topaz in Leiden. We wilden in Topaz passende zorg organiseren. Maar wat was passend? We zagen de beelden in Italië, Spanje en in ons land in Heerde. We hadden bij Topaz tachtig bedden vrijgemaakt, waarvan later maar een klein deel hoefde te worden gebruikt. In Zuid-Holland bereidden we een coronazorghotel voor. Ik zou daar gaan dokteren. In Limburg waar ik bij Meander in de raad van toezicht zit, zouden we 300 bedden van Van der Valk in gaan zetten.’

‘We waren van alles aan het voorbereiden, maar wisten niet waar we goed aan deden. Er was paniek in het begin. We wisten zoveel niet. Het deed me denken aan mijn opleiding in de jaren 80 toen aids om zich heen greep. Jonge mensen gingen dood en je wist niet je er aan moest doen en hoe het verder ging.’

De lessen

Eigen bezoekregeling bepalen

‘Het landelijke bezoekverbod leidde tot schrijnende situaties. Verpleeghuizen moeten ruimte krijgen om hun eigen bezoekregeling te bepalen. Dat advies aan VWS van de academische werkplaatsen Leiden en Groningen kreeg in de media de meeste aandacht.’

Passende intensieve ondersteuning

‘Er zijn meer lessen te trekken met de kennis van nu. Zorgpersoneel moest in het begin met lichte klachten door blijven werken. Geen goed beleid. Moeten we voortaan anders regelen. Medewerkers in de verpleeghuizen hadden het zwaar. Fysiek en psychisch. De technische en morele dilemma’s, de druk van de buitenwereld. Het was allemaal extreem. Daar moeten we wat aan doen en die inspanning gaat verder dan beter ingrijpen bij een tweede coronagolf. De druk is sowieso hoog. Passende intensieve ondersteuning van medewerkers moet voortaan normaal zijn.’

Samenwerken en kennis verspreiden

Kennisbank opzetten

‘De gewone manier om elkaars kennis te vergroten, viel weg in de coronatijd. Kenniscafé’s konden niet meer bijvoorbeeld. We moeten in het vervolg meer en beter digitale middelen inzetten. We gaan als academische werkplaats Zuid-Holland ook een kennisbank opzetten om meer mensen te bereiken.’

Regionale netwerken

‘We hebben ook geleerd hoe groot het belang is van regionale netwerken. Kijk maar hoe goed  ze dat in Brabant hebben gedaan. Een belangrijke les is ook het inzicht hoe belangrijk de rol van het verpleeghuis is in het totale zorgnetwerk. Mensen die van de IC werden ontslagen en niet direct naar huis gingen, konden naar het verpleeghuis toe. Goede samenwerking dus.’

Overleg in crisistijd

‘Met VWS en de meeste organisaties is het overleg tijdens de coronacrisis goed geweest. De pijn zit wel een beetje in het contact met de medisch specialisten in de ziekenhuizen. Op 30 juni kwam de Nederlandse Vereniging voor Intensive Care in het nieuws met een rapport over de uitbreiding van de ziekenhuiszorg vanwege de corona-epidemie. De verpleeghuissector is in hun onderzoek niet geraadpleegd. Ik vind dat jammer. Ik betwijfel of ze het belang van de verpleeghuizen inzien.’

Terugkijkend

Capaciteit ziekenhuizen en verpleeghuizen

‘Verpleeghuizen hebben door hun corona-aanpak de druk op de ziekenhuizen kunnen beperken. Anders gezegd, dat ziekenhuizen een effectieve behandelplek waren, is mede te danken aan de flexibiliteit in de capaciteitsplanning van de verpleeghuizen. Het LUMC bijvoorbeeld, mijn ziekenhuis, kon verder dankzij het coronabeleid van de verpleeghuizen.’

‘Maar veel capaciteit die in verpleeghuizen was gereserveerd voor de opvang van zieke mensen die uit het ziekenhuis kwamen, is uiteindelijk niet gebruikt. Ik zie drie verklaringen. Ziekenhuizen durfden patiënten niet te vroeg te ontslaan. Patiënten zagen op tegen het bezoekverbod. Maar ik hoorde in het land ook dat meespeelde dat er veel ziekenhuisbedden leeg waren, omdat de reguliere zorg stillag. Die bedden moesten ook worden gevuld.’

Door: Rob van Es

Interviewserie sleutelfiguren

• Lees ook: Theo van Uum (VWS): ‘Er ging een andere wereld voor ons open’
• Lees ook: Margreet de Graaf (GGD): ‘Na de sprintfase komt de marathonfase’
• Lees ook: Conny Helder (ActiZ): ‘Geleerde lessen gaan ons helpen bij het samenwerken als sector’
• Lees ook: Cees Hertogh (onderzoeker Covid-19 studie Verpleeghuiszorg): Nog nooit zoiets meegemaakt’
• Lees ook: Mirella Minkman (Vilans): ‘Corona vergrootte de vraag naar blended kennis’

Meer weten

• Bekijk de analyses van de vergaderstukken over het verloop van de coronacrisis en over de belangrijkste corona-maatregelen
• Heeft je locatie een coronagerelateerd vraagstuk waarbij jullie ondersteuning kunnen gebruiken? Vraag dan corona-ondersteuning aan en maak gebruik van een ervaren coach die jullie hiermee kan helpen
• Meer over corona in het verpleeghuis in de CoronaWegwijzer