RVS: Structurele aanpassingen zorgstelsel nodig om goede zorg voor iedereen toegankelijk te houden

Gepubliceerd op: 29-06-2023

Er zijn fundamentele wijzigingen van het zorgstelsel nodig om goede zorg voor iedereen toegankelijk te houden. Dat is de conclusie van de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (RVS). Binnen het huidige zorgstelsel is het, met name voor groepen die veel en verschillende types zorg gebruiken (zoals thuiswonende ouderen), lastig om de zorg en ondersteuning te krijgen die zij nodig hebben. In het advies 'Met de stroom mee' doet de RVS concrete voorstellen voor aanpassingen.

Download het rapport ‘Met de stroom mee’ (pdf)
Download de ‘3 transities infographic’ (pdf)

De RVS noemt in haar rapport kwetsbare ouderen als groep voor wie het al niet altijd lukt de zorg te krijgen die men nodig heeft. Het betreft dan een groep van zo’n 730.000 65-plussers die niet goed zelf regie kunnen voeren over het leven en die last hebben van een combinatie van lichamelijke, sociale en mentale problemen. Zij zijn relatief vaak alleenstaand, hebben een lager inkomen en een migratieachtergrond.

Ondersteuning vanuit verschillende zorgwetten

De ondersteuning en zorg die ouderen krijgen, komt vaak uit verschillende zorgwetten. Waar ouderen vanuit de Wmo aanspraak kunnen maken op lichtere vormen van zorg en ondersteuning, zijn ouderen voor meer permanente en intensieve zorg aangewezen op de Wlz. De Wmo past in theorie goed bij de eerste fase van het langer thuis wonen waarbij lichte ondersteuning en hulp bij sociale problematiek kan worden geboden.

Voor de ouderen en hun mantelzorgers is het vaak moeilijk om hierin het overzicht te bewaren. Door de beperkte duur van een Wmo-indicatie zijn er terugkerende indicatietoetsen, terwijl het verloop van de zorgvraag vaak goed voorspelbaar is. Bovendien krijgen ouderen bij de overgang van Wmo/Zvw naar Wlz-zorg thuis te maken met een nieuwe indicatiesteller en/of zorgaanbieder. Dit laatste wordt versterkt door het grote aantal aanbieders in steden en wijken.

Drie transities nodig voor duurzaam zorgstelsel

Met het Integraal Zorgakkoord (IZA) is een eerste stap gezet in de verbetering van de zorg. De RVS zegt in haar advies echter dat het IZA alleen niet voldoende zal zijn. Daarom adviseert de Raad om het zorgstelsel nu structureel aan te passen, zodat de zorg in de toekomst bereikbaar blijft voor wie die nodig heeft en dat we onze ambities op het gebied van de zorg ook kunnen waarmaken.

De structurele aanpassing die de RVS adviseert bestaat uit drie transisities:

Regionaal organiseren van zorg en ondersteuning
Maatregelen voor doelmatig zorggebruik
Adaptief en toekomstbestendig

Transitie 1: Regionaal organiseren van zorg en ondersteuning

Het concurrentiemodel in de eerstelijnszorg, wijkverpleging, GGZ en acute zorg moet plaatsmaken voor een regionaal samenwerkingsmodel. Gemeenten en zorgverzekeraars krijgen een gedeelde zorgplicht en moeten zorgaanbieders en inkopers verplichten meer samen te werken. Door deze regionale sturing kan de schaarse capaciteit beter worden ingezet voor het organiseren van zorgvoorzieningen waarvan de toegang nu onder druk staat, zoals huisartsenzorg.

Bovendien krijgen burgers zo niet meer te maken met verschillende loketten en bepalingen. Voor thuiswonende ouderen adviseert de Raad aan zorg en ondersteuning niet langer vanuit drie verschillende wetten te regelen, maar alleen vanuit de Zorgverzekeringswet (Zvw) en de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo).

Transitie 2: Maatregelen voor doelmatig zorggebruik

Mensen moeten naar draagkracht (financieel en via informele zorgverlening) bijdragen aan zorg en ondersteuning. De Raad adviseert stapeling van eigen betalingen tegen te gaan, onder andere via een maximum voor chronisch zieken. Een stapeling van eigen kosten betekent in de praktijk dat mensen zorg mijden. Op termijn leidt dat tot meer gezondheidsproblemen en hogere kosten.

Daarnaast adviseert de Raad de nominale zorgpremie te verlagen en een inkomensafhankelijke bijdrage in te voeren. Hierdoor kan de zorgtoeslag grotendeels worden afgeschaft. De zorgtoeslag werkt momenteel averechts: het is te complex, waardoor veel burgers voor wie het juist bedoeld is er geen beroep op doen. Deze maatregelen zullen moeten resulteren in meer doelmatig zorggebruik.

5 Miljoen mantelzorgers en vrijwilligers

Van de 16-plussers in Nederland is maar liefst 38% mantelzorger of vrijwilliger. Dat zijn ruim 5 miljoen Nederlanders. Ook vormen zich veel netwerken zoals burgercoöperaties, zorgcoöperaties of stadsdorpen waarin mensen de zorg voor anderen organiseren. Dit ondersteunt het beleid dat mensen zo lang mogelijk thuis blijven wonen.

Over die informele zorg zegt de RVS in haar rapport:

Deze onderlinge inzet van burgers verdient verdere ondersteuning en meer waardering om te zorgen dat het potentieel van hulpverlening – waaraan de behoefte mede door de vergrijzing ook toeneemt – wordt benut. Zo blijkt onder andere dat burgerinitiatieven aanlopen tegen onduidelijkheden over wet- en regelgeving (bijvoorbeeld welke zorgtaken een vrijwilliger kan uitvoeren), en over financiering (moeite om financiële ondersteuning te organiseren). Bovendien verloopt de samenwerking met zorgorganisaties, gemeenten en zorgverzekeraars nog niet altijd even soepel (gebrek aan onderling vertrouwen).

Transitie 3: Adaptief en toekomstbestendig

Tot slot constateert de Raad dat een flexibeler stelsel nodig is. Regels en wetten houden nu vernieuwing tegen: over waar zorggeld aan besteed mag worden, hoe we bepalen wat goede kwaliteit is of over wie zorg mag verlenen. Zo mag een informele zorgverlener volgens de huidige regelgeving wel insuline spuiten in de thuissituatie, maar niet in een intramurale setting.

Een aanbeveling van de RVS is om bij de toelating van zorg tot het basispakket een scherpere afweging te maken tussen volksgezondheid en kosten: zorg die op lange termijn waardevol en doelmatig is (zoals tandheelkundige zorg) zou om die reden juist wel toegelaten moeten worden.

Daartegenover zou dure zorg die weinig bijdraagt aan de volksgezondheid kritischer bekeken moeten worden. Zo nam de vijfjaarsoverleving voor kankerpatiënten de afgelopen 10 jaar met 8% toe, terwijl de kosten aan dure geneesmiddelen zijn vertienvoudigd. Ook is er meer aandacht nodig voor wie zorg mag verlenen. Door de wet BIG te moderniseren, is het mogelijk zorgverleners flexibeler in te zetten op basis van wat zij kunnen.

Lees meer:

Bron

Raad voor Volksgezondheid & Samenleving