Wees alert op visuele beperkingen van bewoners

Veertig procent! Naar schatting is veertig procent van de bewoners van verpleeghuizen is blind of slechtziend, vaak gecombineerd met een auditieve beperking. Op een huiskamer van tien personen met dementie zijn dat maar liefst vier cliënten. Is de zorg voldoende op hen ingesteld?

‘Nee’, stelt José Visser van Bartiméus, expertisecentrum voor mensen met een visuele beperking. Resoluut vervolgt de ambulant begeleider: ‘Ongeveer driehonderdduizend ouderen – binnen en buiten verpleeghuizen – krijgen niet de juiste zorg. Wij trainen veel zorgmedewerkers zodat ze visuele beperkingen beter leren signaleren. En daar vervolgens de zorg op aanpassen.’

Ervaar visuele beperkingen met app

Waar hebben we het precies over, wanneer is iemand visueel beperkt? De officiële definitie: bij dertig procent minder zicht of een gezichtsveld van minder dan dertig graden. Wie wil weten wat je wel en niet ziet bij de verschillende oogaandoeningen, installeert de app ‘ZIEN’ van Bartiméus. Daar staan op een rij: retinitis pigmentosa, diabetische retinopathie, glaucoom, maculadegeneratie en staar. Klik op een aandoening en doorloop de verschillende stadia. Zo ervaar je dat iemand met diabetische retinopathie in de vierde fase niets meer ziet. Iemand met glaucoom kijkt op den duur door een klein kokertje. Geen wonder dat die cliënt steeds zo vreemd met haar hoofd draait!

Inlevingsvermogen in plaats van onbegrip

De app kan veel begrip opleveren voor de ander. Want je goed inleven in iemand met een visuele beperking blijkt soms lastig. ‘Je veter zit los’. Uit de mond van een cliënt die daarnet de ingang van het gebouw niet zelfstandig kon vinden, klinkt dat vreemd. Hoezo, hij had toch zo’n ernstige oogaandoening? Of houdt hij iedereen voor de gek en ziet hij prima? Ambulant begeleider Wendy Potze legt uit: ‘Nee, hij ziet heel weinig door zijn maculadegeneratie. Maar hij heeft nog zicht aan de randen van zijn gezichtsveld. Belangrijk om te weten voor een verzorgende of mantelzorger. Met deze app kan een hele afdeling of familie precies zien wat de ander nog ziet.’

Dementie of slechtziendheid?

Wat als iemand door dementie niet meer precies kan aangeven wat hij wel en niet ziet, hoe stel je dan een juiste diagnose? Wendy: ‘Om te beginnen: sluit bij het stellen van de diagnose dementie eerst uit dat het om een visueel probleem gaat, eventueel in combinatie met een gehoorbeperking. Iemand loopt onzeker, herkent zorgmedewerkers niet meer, wil niet meer naar de bingo, volgt het journaal niet meer, draait zijn dag-nacht-ritme om… Al die zaken kunnen net zo goed bij dementie passen als bij een visuele beperking. Wij maken het mee dat een blinde persoon ten onrechte op een gesloten psychogeriatrische afdeling geplaatst is. Vraag je af of je cliënt werkelijk aan dementie lijdt.’ Ze vervolgt: ‘Cliënten die niet meer in de reguliere zorg onderzocht kunnen worden, kunnen terecht bij Bartiméus.’

Bekijk de video over de ervaringslunch

Waarop letten in verpleeghuis?

Wat zijn belangrijke punten om op te letten zodat ook blinden en slechtzienden de best mogelijke zorg krijgen binnen een regulier verpleeghuis? Wendy: ‘Kondig jezelf altijd aan en zeg het als je weer weggaat.’ José: ‘Let goed op de verlichting. Indirect licht werkt beter dan spotjes, een overgang van een lichte naar een donkere ruimte of andersom is extra lastig als je slecht ziet. Zorg bij de inrichting en het tafel dekken voor contrastwerking. Wie slechtziend is, kan een lichte placemat met een doorzichtig glas melk op een lichte tafel niet onderscheiden. En een druk bloemetjeskleed staat gezellig, maar is lastig voor mensen met een visuele beperking. Zeker in combinatie met dementie.’

Willemien Posthouwer werkt als eerstverantwoordelijke verzorgende in het nieuwe Henriëtte van Heemstra Huis, op een afdeling met cliënten met dementie en een visuele beperking. Er is gedacht aan voelbare decoratie en in de belevingsruimte kunnen cliënten op een waterbed liggen dat op geluid reageert. ‘We hebben daglichtlampen en zorgen ervoor dat de looproutes altijd goed opgeruimd zijn. Qua activiteiten bieden we alles aan wat je elders in de ouderenzorg ook ziet: onze cliënten sjoelen, maken legpuzzels… Ze kunnen eigenlijk alles, zo lang er maar extra begeleiding is. Goed begeleiden is even wennen, omdat je zelf zo visueel bent ingesteld.’

Door: Linda van Ingen

Meer weten

• Tips over werken met blinden en slechtzienden
• Iemand met een visuele beperking op jouw locatie? Lees wat Bartiméus kan betekenen.