home / Praktijk / Transitiemanager Anita Slagter: ‘Durf de stap te zetten van professionele afstand naar professionele nabijheid’

Transitiemanager Anita Slagter: ‘Durf de stap te zetten van professionele afstand naar professionele nabijheid’

Verpleeghuisbewoners worden te vaak goed verzorgd maar slecht gehoord, vindt Anita Slagter, transitiemanager bij Zorggroep Groningen. Ze concludeert dit op basis van eigen onderzoek in het kader van de masterstudie Advanced Change Methodology, waarover ze publiceerde in Waardenwerk. ‘Ook na dertig jaar in de zorg ben ik nog steeds vaak verwonderd over wat ik zie’, zegt ze. ‘Het kan veel beter, maar het is heel moeilijk om dat voor elkaar te krijgen.’

Zorgorganisaties beloven vaak dat zij de mens als uniek blijven zien, ook als die als kwetsbare oudere in het verpleeghuis woont, en dat ze hem willen blijven steunen in zijn streven om eigen regie te blijven voeren over het leven, stelt Slagter. Maar in de praktijk ziet ze te vaak dat de goede bedoelingen op dit gebied verloren gaan en dat het collectieve resultaat niet is wat de individuele medewerker beoogt te bereiken. ‘Dit komt omdat deze medewerkers werken in een systeem en omdat ze te maken hebben met een maatschappij die iets vindt van de zorg’, zegt ze. ‘Daardoor gaat de individuele bedoeling ten onder. Het is heel lastig om als individuele medewerker te doen wat je eigenlijk wilt doen. Je wilt iets anders betekenen, maar in de waan van de dag lukt dat niet.’

Aandacht voor reflectie nodig

Waarom gebeurt dit? ‘Omdat niemand kijkt naar het geheel’, zegt Slagter. ‘De overheid kijkt naar geld, wat natuurlijk iets anders is dan zorg. Ook de zorgverzekeraars hebben hun eigen belang. En de zorg zelf is te weinig gericht op reflectie. Er wordt veel gedaan, maar er wordt weinig nagedacht over de bedoeling. Dit terwijl reflecteren juist zo belangrijk is, omdat het een basis legt om patronen te herkennen en dus te doorbreken.’

Er moeten meer kritische geluiden komen, vindt ze. En zelf neemt ze daarvoor altijd de ruimte in gesprekken met medewerkers. Ze legt uit: ‘Als ik in zo’n gesprek stel dat je als medewerker altijd de mens moet blijven zien, gaat het gesprek het eerste half uur altijd over de onmogelijkheid om dit te doen. Vanwege de tijdsdruk bestaat daar geen ruimte voor, hoor je dan. Maar ik neem daar geen genoegen mee en confronteer dan de medewerkers met de vraag waarvoor ze dan wel ruimte maken. Recent kreeg ik daarop het antwoord: “Je maakt afwegingen en wat je het gemakkelijkst vindt doe je het eerst. En als ik echt in gesprek raak, hoe kom ik daar dan weer uit, ik ben geen psycholoog”. Dán heb je een basis voor een gesprek over wat je nodig hebt om je werk anders te kunnen doen.’

Patronen doorbreken

Ook dan is het nog verre van eenvoudig om bestaande patronen te doorbreken, beseft Slagter. ‘Er is niet één knop waaraan je kunt draaien’, zegt ze. ‘Het is een systeem van onbedoelde effecten en van routines die je moet doorbreken. Bovendien zijn er heel veel mensen bij betrokken die allemaal hun eigen belangen hebben waarvan krachtige prikkels uitgaan. Een cliënt met een verlangen is slechts een zacht geluid waar je echt naar op zoek moet. Dit geluid gaat verloren in de kakofonie van begrotingscycli, omzetbesprekingen en certificeringen. Daardoor blijft de situatie bestaan dat die meer gewicht in de schaal leggen dan een individuele cliënt die gezien en gehoord wil worden.’

Het gevolg is dat initiatieven die bedoeld zijn om tot kwaliteitsverbetering te komen juist alleen maar leiden tot administratieve lasten, hoge kosten en minder aandacht voor waarom het werkelijk gaat, stelt Slagter. ‘Verandering in een systeem bewerkstelligen is enorm complex’, zegt ze. ‘als je werkt aan een systeem waarvan de zorgverzekeraar zegt dat je eraan moet voldoen om financiering te verkrijgen en dat bestaat uit 35 criteria, kun je zomaar denken dat je met kwaliteit bezig bent. Maar in werkelijkheid heb je het dan over de temperatuur in de koelkast en niet over de bedoeling. Die bedoeling is veel moeilijker te meten. Die moet je in verhalende vorm ophalen bij degenen om wie het gaat en het is enorm belangrijk om dat te doen. Je levert heel veel van jezelf in als je naar een verpleeghuis gaat, je wereld wordt veel kleiner. Hang daar maar eens criteria aan. Gelukkig zie ik dat nu een beweging op gang is in de verpleeghuiszorg om daar op een andere manier naar te kijken, meer op basis van verhalen en dialoog.’

Vragen stellen en nieuwsgierig zijn

In haar artikel in Waardenwerk schrijft Slagter: “Wanneer je al denkt te weten waar het de ander om gaat, stel je geen vragen meer”. Biedt het optekenen van het levensverhaal van degene die verpleeghuisbewoner wordt hiervoor een oplossing? Slagter: ‘Het is een heel goed begin. Je weet dan waaraan het individu betekenis heeft ontleend in het verleden. De familie speelt in het optekenen hiervan een belangrijke rol. Maar vervolgens moet je wel ook kijken naar wat de behoeften van dit individu zijn in het hier en nu, waarbij je het verband met dat levensverhaal nadrukkelijk in beeld houdt.’

Het is duidelijk dat Slagter weinig op heeft met voorgedrukte vragenformulieren die vaak bij intakegesprekken worden gebruikt. ‘Je moet bij het stellen van vragen je zintuigen gebruiken om die ander echt te zien’, zegt ze, ‘je moet nieuwsgierig zijn. Anders verlies je snel weer de bedoeling uit het oog en loop je het risico dingen te gaan invullen voor de ander. Dit laatste hoorde ik laatst van een verzorgende, die ervan overtuigd was dat het goed zou zijn voor een bewoner als ze vaker onder de mensen zou komen. Tot ze in een gesprek met die vrouw en haar familie te horen kreeg dat die vrouw juist heel graag op zichzelf was. De verzorgende kende die vrouw al een paar jaar. Maar pas bij dat gesprek leerde ze haar echt kennen.’

Nieuwe betekenissen creëren

De basis voor verandering ligt in het creëren van nieuwe betekenissen, vindt Slagter. Ze legt uit: ‘In de jaren vijftig is het idee ontstaan dat het in de ouderenzorg gaat om rust, reinheid en regelmaat en daar hebben we nog steeds heel veel last van. Het is een betekenis die aan zorg wordt gegeven die voorbij gaat aan het hoofd en hart van de verpleeghuisbewoner. Als je die niet ziet in de zwaardere thema’s zoals lijden en dood, ga je voorbij aan diens essentie. Je moet het juist wél over deze zaken hebben. Iedereen herkent dit ook, en toch lukt het niet om dit te doen. Ik observeer veel op afdelingen en daar zie ik dat er echt twee werelden zijn: die van de verzorgenden – rennen, draven – en die van de cliënt, heel verstild. En dat in één ruimte. Er is nooit aandacht gekomen voor de ontwikkeling van nabijheid, de distantie heeft altijd de nadruk gekregen. Dat begint in de opleiding al, aan zorgprofessionals wordt niet geleerd hoe ze met gevoelens van mensen kunnen omgaan. Dit zou een onderdeel van het professionele domein moeten worden. Doe je dat niet, dan is dat een vorm van verwaarlozing van zorgmedewerkers en dan laat je cliënten zwemmen. Die voelen zich alleen als ze geen ruimte krijgen voor hun verhaal. En de medewerker voelt dat hij faalt als hij die ruimte niet biedt.’

Terug naar de bedoeling

Concluderend stelt Slagter dat juist de zachte kant van de zorg veel meer op de agenda moet komen te staan. ‘Zelf heb ik dit altijd gedaan, in alle organisaties waar ik de afgelopen dertig jaar werkte’, zegt ze. ‘Een goed vertrekpunt hiervoor is kijken naar de vraag over welke thema’s het bestuur zich op dat moment druk maakt. Daarin zit vaak een hefboom voor verandering. Gaat alle aandacht naar de HKZ-certificering? Koppel daaraan dan de vraag wat daar eigenlijk de bedoeling van is. Beleg het onderwerp en kom met ideeën over wat je ermee wilt. Stel ieder jaar een veranderagenda op waarin je beschrijft wat je dat jaar wilt bereiken. Niet vanuit de insteek wat het kost om dit te bewerkstelligen, maar benaderd vanuit de inhoud, de meerwaarde voor de bewoner. De kern is dat je de beleidswereld en de belevingswereld aan elkaar moet koppelen.’

Interview door Frank van Wijck